Prezident Administrasiyası ləğv olundu mu?

Dünən (25 aprel 2017) Milli Məclis Dövlət qulluğu haqqında Qanuna dəyişiklik etdi. Vəzifələrin təsnifatını tənzimləyən normalardan "Prezident Administrasiyası" sözü çıxarılaraq, Prezidentin fəaliyyətini tənzimləyən orqan kimi dəyişdirildi və onunla eyni statusda yeni vəzifələr yaradıldı.  İlk baxışdan bunu son Konstitusiya dəyişikliyindən sonrakı normal prosedur kimi təqdim etmək olardı. Lakin dərin araşdırdıqda xeyli problemli məqamlar ortaya çıxır.

       Konstitusiyanın 109 cu maddəsinin 13-cü bəndində Prezidentin səlahiyyətlərindən biri də  “13) Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasını təşkil edir və onun rəhbərini təyin edir;”- cümləsi ilə göstərilib.

Burada “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasını” sözü böyük hərflərlə göstərildiyinə görə xüsusi isim kimi qəbul edilir və konkret qurumdan bəhs edildiyi anlaşılır. Əgər administrasiyası sadəcə idarəetmə anlayışı kimi nəzərdə tutulsa idi,  bu söz xırda hərflərlə yazılar və ümumi isim kimi göstərilərdi.  Ümumi isim kimi nəzərdə tutulsa Prezidentin müstəsna səlahiyyəti kimi bu qurumu özünün qəbul etdiyi Yerli İcra hakimiyyəti haqqında Əsasnamədə istədiyi kimi adlandırma səlahiyyəti olardı. Təsadüfi deyil ki, 2009-cu il mart referendumuna qədər bu anlayış “İcra Aparatı" formasında Konstitusiyada mövcud idi və məhz buna görə Prezidentin fəaliyyətini tənzimləyən orqan o zaman “Prezidentin İcra Aparatı” adlanırdı. Həmin qurum referendumdan sonra adını “Prezident Administrasiyası” olaraq dəyişdi.

Bunu vurğulamaqda məqsədim, Konstitusiyada mövcud olan bir qurumun adının istər İcranın başı kimi Prezidentin aktlarında, istərsə də hakimiyyətin digər qolu Milli Məclisin qəbul etdiyi sənədlərdə (qanunlarda) olduğu kimi istifadəsi zəruridir. Çünki bu qurum konstitusion qurum halına gətirilib.

              İkinci diqqət çəkən məqam, Prezident tərəfindən vitse-prezidentin səlahiyyətlərinin çərçivəsini açıq şəkildə müəyyən edən sənəd qəbul edilmədən, yəni Yerli İcra Hakimiyyətləri haqqında Əsasnaməyə bu istiqamətdə hər hansı düzəliş, dəyişiklik yaxud əlavə edilmədən, Milli Məclisin Dövlət qulluğu haqqında Qanunda vəzifə təsnifatı bölməsində yeni vəzifələr əlavə etməsi və mövcud Əsasnamədəki vəzifənin adını dəyişdirməsidir.

Mövcud Konstitusiya buna yol vermir. Çünki,   7-ci maddənin son cümləsi: “- icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur;”- deyir və 99-cü maddədə bir daha  “Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur”- deyərək prinsipi norma halına gətirir.

93 cü maddənin 4-cü bəndi: “ IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz.”- norması ilə hakimiyyət bölgüsü çərçivəsində səlahiyyətlərin ayrıldığını vurğulayır.

Prezidentin səlahiyyətlərinin geniş formada göstərildiyi 109-cu maddədə 7-ci bənddə aydın göstərir ki, “mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarını yaratma” səlahiyyəti Prezidentin müstəsna səlahiyyətindədir və yaradılan orqanların səlahiyyətlərini də 124-cü maddənin 3-cü bəndində göstərildiyi kimi “124 III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir.”

      İndi yaranan hüquqi durum belədir:

Milli Məclis Prezidentin səlahiyyətlərinə müdaxilə edərək Prezident tərəfindən yaradılmalı olan lakin,  hələlik yaradılmayan bir qurumun vəzifələrini yaradıb və hətta Dövlət qulluğu haqqında Qanunda təsnifata salıb.  (Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidentinin fəaliyyətini bilavasitə təmin edən struktur bölmənin rəhbərinin vəzifəsi,  Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidentinin köməkçisinin vəzifəsi, Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidentinin fəaliyyətini bilavasitə təmin edən struktur bölmənin rəhbərinin müavini) .

 Halbuki, http://www.e-qanun.az/framework/23701 bu linkdə də görə bilrəsiz ki, hazırda qüvvədə olan Əsasnamədə belə vəzifələr yoxdur və bunlar yaradılmadan Qanundakı təsnifata salınmamalıdır. Deməli, Milli Məclis Konstitusiyada prezidentə məxsus səlahiyyətlərə qanunsuz müdaxilə edib.

Eyni zamanda Prezident Administrasiyası sözünün Əsasnamədən çıxarılmadan, Qanundan çıxarılması da eyni səviyyədə hüquq pozuntusudur.    

 Yekunda bir məqamı da vurğulamaq istərdim.

Normativ Hüquqi Aktlar haqqında Konstitusiya Qanununun 1.0.1-ci maddəsinə  görə yuxarıda bəhs etdiyin Əsasnamə fərmanla qəbul edildiyinə görə normativ hüquqi akt hesab olunur. Ona olna dəyişikliklər 85.2-ci maddəyə əsasən “Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinin elektron variantında dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir”. Yəni kimsə deməməlidir ki, hansısa sənəd mövcuddur lakin yayılmayıb, yaxud sistemdə yoxdur.   

Türkiyədə Referendum sürəci

Bu gün Türkiyədə Referendum keçirilir və böyük ehtimalla axşam nəticə Başkanlıq sisteminin gəlməsi ilə yekunlaşacaq. 

Mən Türkiyədəki bu sistem dəyişikliyini mediada bir dəfə qiymətləndirməm xaricində burda dəyərləndirmədim. Çünki, bu sistem dəyişikliyi nəticədə birbaşa bizə təsiri olan bir dəyişiklik deyil, Türkiyənin, türkiyə vətəndaşlarının tərcihidir. 
Mənim diqqətimi çəkən bu oldu ki, Azərbaycanda böyük bir sosial şəbəkə istifadəçisi günlərlə bu məsələni öz gündəmlərində saxladılar və hətta şişirtmədən deməliyəm ki 26 Sentyabr 2016-cı il bizim Konstitusiyamıza gətirilən dəyişikliklər heç də Türkiyədəkindən az mübahisə yaradan dəyişikliklər olmasa da, həmin insanlar konkret əməl etməli olduqları normaların dəyişməsinə bu qədər diqqət ayırmadılar. 
Şəxsi qənaətimi deyim ki, Türkiyədə “Evet” və ya “Hayır” çıxmasından asılı olmayaraq, ciddi bir dəyişim olmayacaq. Çünki, son 15 ildə Türkiyədə Hakimiyyət birliyi mövcuddur və mütləq siyasi söz sahibi Erdoğandır. Sistemin dəyişməsi Erdoğanın onsuz da de- fakto mütləq istifadə etdiyi səlahiyyətləri de-jure ona vermiş olacaq. Beləliklə, hazırda siyasi məsuliyyəti olmadığı halda istifadə etdiyi səlahiyyətlərə görə bundan sonra siyasi məsuliyyət də gündəmə gələcək.
Türkiyə ilə bağlı bizim toplumda bəzi bilgilər dərin deyil. Əslində Türkiyədə hakimiyyət bölgüsü klassik mənada demək olar ki olmayıb. Hakimiyyət əsasən parlamentdəki çoxluqda toplanıb və onlar həm qanun çıxarıb, həm də qurduqları hökumətlə çıxardıqları qanunları icra ediblər. Hakimiyyətə hakimiyyət qolları arası nəzarət yox, məclis daxili siyasi müxalif partiya nəzarəti olub. Bu da hər zaman dişsiz və zəif olub. 
Digər məsələ budur ki, Türkiyədə Anayasanı heç vaxt xalq sözün həqiqi mənasında müzakirə edərək, qəbul etməyib. Onu həmişə siyasi iradə diktə edib.1921 və 1924-cü il Konstitusiyalarını TBMM qəbul edib. 1924 Anayasası 1960-cı il hərbi çevrilişə qədər qüvvədə olub. 1960 hərbi cunta bir komissiya qurub və onlara Anayasa hazırladıb. Həmin Anayasa 1980 çevrilişinə qədər qüvvədə qalıb. Yenə hərbi rejim bu dəfə başqa bir komissiyaya Anayasa hazırladıb və fövqəladə vəziyyət rejimində 1982-də səsverməyə çıxararaq “90% -dən çox səslə” qəbul edib. Yəni bu prosedur Erdoğana qədər də məsum bir proses olmayıb. 
 Atatürkün zamanında ilk 1921 Anayasasında hakimiyyətin hər üç qolunun səlahiyyətləri Məclisdə Birləşmiş, 1924 Anayasasında Məhkəmə ayrılaraq, qanunverici və icra səlahiyyəti Yenə Məclisdə qalmışdır. Bu həm də çoxluqda olan siyasi gücün hakimiyyət qollarına nəzarəti demək idi. 
1961-ci il 9 iyul referendumu bu günkü referendum sürəcinə çox bənzəyir. Hərbi çevrilişi edən tərəf və onun başında duran Camal Gürsəl “Evet” kampaniyasını aparmış, İndiki MHP-nin keçmişi olan “Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi” və CHP onu dəstəkləmiş, bütün dövlət qurumları “Evet” üçün səfərbər olmuşdur. 

Edam edilən Menderesin Demokrat partiyasınə bağlı olanlar “Hayır” kampaniyasına dəstək vermişdir. Referendum öncəsi hər iki tərəf üçün hüquqi baxımdan təşviqat sərbəst olsa da, praktik olaraq “Hayır”çılara fəaliyyət imkanı verilməmişdir. Nəticədə, 38,3 % “Hayır” səsinə qarşı 61,7% səslə referendumla yeni Anayasa qəbul edilmişdir. “Hayırda hayır vardır” deyimi məhz o zaman Demokrat partiyanın mənsubları tərəfindən səslənmişdir.
1982-ci il Anayasanının qəbul edildiyi 7 noyabr Referendumu da təxminən eyni senari ilə baş tutub. Öncə Kənan Evren hərbi çevrliş edərək hakimiyyəti mənimsəyib, sonra bir Anayasa yazdıraraq onu səsverməyə təqdim edib. Üstəlik özünün Prezidentliyini də bu referendumda xalqa təsdiqlədib. Nəticədə 91% səslə bu sənəd Anayasaya çevrilib. 

Ayrıca, bilməliyik ki, Türkiyənin 1924 Konstitusiyasında “Dövlətin dini islamdır” ifadəsi vardı. 1928-də TBMM bunu çıxardı və Atatürkün ölümündən bir il öncə 1937-də “Layiklik” (dünyəvilik) prinsipi yenə TBMM tərəfindən Anayasaya əlavə edildi. 
Bunları xatırlatmaqda məqsədim tarixi proseslərin işığında güncəl olaya baxmaqdır. 
1938-də başlayan “Milli Şef” siyasi iradəsi 1950-də ilk demokratik seçkilərlə kəsildi. Adnan Menderes siyasi rüzgarını 1960 hərbi çevrilişi kəsdi və Camal Gürsəllərin iradəsi 1970-lərdə bu dəfə Menderes gələnəyinin davamçıları o cümlədən Dəmirəlin yüksəlməsi ilə kəsildi. 
Bu trendi yenə 1980 hərbi çevrilişi dayandırdı. Demokratların davamı olan siyasilərə siyasi yasaqlar gəldi amma 1990-lardan sonra siyasi yasaqlar qalxan kimi yenidən bu trend geri döndü və 2002-də Erdoğanla təkrar yüksəlişini sürdürdü. 2016 hərbi çevrilişin baş tutmaması Erdoğanin siyasi məqsədlərini reallaşdırmaq fürsəti verdi. 
Bu gün keçirilən referenduma bir də bu baxış bucağından baxmada fayda olduğunu düşünürəm.

Hərbi vəziyyət haqqında Qanun Konstitusiyaya zidd qəbul edildi

14 Fevral 2017-ci il tarixdə Milli Məclisdə demək olar ki müzakirəsiz qəbul edilən Hərbi vəziyyət haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu Aprelin 5-də imzalanaraq, qüvvəyə minib.

Bu Qanun qəbul edilmədən öncə layihəyə də münasibət bildirmiş, Konstitusiyaya zidd məqamların olduğunu demişdim. Təəssüf ki, Qanun bu ziddiyyət aradan qaldırılmadan qəbul edildi.
Konstitusiyanın 50-ci maddəsi heç bir istisnasız birmənalı senzuranı qadağan edir:
Maddə 50
II. Kütləvi informasiyanın azadlığına təminat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır.

"Qəbul edilən Qanun isə hərbi senzura anlayışını qanuna gətirir və hərbi vəziyyət rejimində senzura tətbiq ediləcəyini göstərir:
1.0.3. hərbi senzura - kütləvi informasiya vasitələrinin məlumat və materiallarının hərbi idarəetmə orqanları, digər dövlət orqanları və onların vəzifəli şəxsləri ilə əvvəlcədən razılaşdırılması, dövlət sirri təşkil edən məlumatların qeyri-qanuni yayılmasının qarşısının alınması məqsədi ilə yazışmaya, televiziya və radio yayımına, telefon və radio danışıqlarına, internet informasiya ehtiyatlarında, o cümlədən sosial şəbəkələrdə verilən məlumatlara nəzarətin həyata keçirilməsi;
Maddə 10. Hərbi vəziyyət rejiminin təmin edilməsinə yönəldilmiş tədbirlər
10.1.22. kütləvi informasiya vasitələrinin məlumat və materiallarının hərbi senzuradan keçirilməsi;"

Qeyd edim ki, senzura Konstitusiyanın 50-ci maddəsində açıq şəkildə qadağan edildiyinə görə bunu hətta istisna kimi məhdudlaştırma sanksiyası olaraq da heç bir halda tətbiq etmək olmaz. Hərbi vəziyyət rejimində KİV azadlığına məhdudiyyətlər tətbiq edilə bilsə də, senzura tətbiqi mümkün deyil.

Milli Məclis ilk dəfə deyil ki Konstitusiyanı pozaraq onun müddəasına zidd tənzimləmə gətirir. Sonra bəlli bir müddətdən sonra referendum keçirilərək Konstitusiya qanunlara uyğunlaşdırılır. 26 Sentyabr 2016-cı ildə olduğu kimi. Konstitusiyanın 53-cü maddəsində heç bir halda vətəndaşlıqdan mərhumetmə mümkün olmadığına baxmayaraq, 2015-ci ildə MM vətəndaşlıqdan çıxarmanı qanuna gətirdi, bir il sonra Konstitusiyanı dəyişdilər.

Anlaşılan növbəti referendumda Konstitusiyanın 50-ci maddəsini hərbi vəziyyət haqqında qanuna uyğunaşdıracaqlar...

Bu hüquqi rəzilliyin baş verməsinin təməl səbəbindən biri də Konstitusiya məhkəməsi hakimlərinin o posta maaş və imtiyaz postu kimi baxmaları, Konstitusiyanın üstünlüyününü qorunmasına heç bir qatqı qatmamalarıdır. 

https://www.youtube.com/watch?time_continue=1773&v=PN8M2c8_8o8

https://www.youtube.com/watch?time_continue=1773&v=PN8M2c8_8o8

Lapşinin Azərbaycana iadəsinə münasibət

Bloger Lapşının Azərbaycana iadə edilməsi müxtəlif yanaşmalarla gündəmə gəlir.

Mən bu məsələnin ifadə azadlığı çərçivəsində qiymətləndirilməsinə toxunmaq istəyirəm. Lapşin Azərbaycanın BMT tərəfindən tanınan sərhədlərini qanunsuz pozmaq və  ərazi bütövlüyünü şübhə altına alan açıqlamalarla gündəmə gəlib. Yerli və beynəlxalq qanunvericiliyə əsasən məsləyindən asılı olmayaraq, hər kəs bu pozuntuya görə məsuliyyət daşıya bilər.

İfadə azadlığı mütləq azadlıq deyil və müəyyən legitim mənafelər baxımından məhdudlaşdırıla bilər. Bu legitim mənafelərdən biri də “ərazi bütövlüyü” anlayışıdır. Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 10-cu maddəsinin 1-ci hissəsi ifadə azadlığını qoruyur, 2-ci hissəsi isə ifadə azadlığının konkret  hansı hallarda qanunla legitim mənafelər üçün məhdudlaşdırıla biləcəyini göstərir. Bu mənafelərdən biri də “Milli təhlükəsizlik, ərazi bütövlüyü və ya ictimai asayiş”- çərçivəsidir.  

Mən Lapşının Azərbaycana iadəsini hüquqi baxımdan mübahisəli məsələ kimi görmürəm. Çünki o bir neçə dəfə Azərbaycanın rəsmi ərazisinə Azərbaycan tərəfinə xəbər vermədən və razılıq almadan daxil olub, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü davranış və deyimləri ilə şübhə altına alıb, bir sözlə qanunvericiliyə görə suç işləyib.  Suç işləyən bunu bilərəkdən, qsədən işədiyinə görə məsuliyyətini dərk etməli və daşımalıdır.

 Yəqin ki, bu qərarın qəbul olunmasında siyasi münasibətlərin də rolu olub. Amma bu rol, qanunun işləməsi lehinə oynanan roldur.

Bu proses Azərbaycanın ərazilərində qondarma “dövlət” qurduğunu düşünən tərəfə də, bu saxta rejimlə əməkdaşlıq edən tərəflərə də, fərdlərə də bir xəbərdarlıqdır.

Sadəcə təəssüf ediləcək məqamlar da var. Məsələn Rusiyanın rəsmi TV kanalları, onların jurnalistləri tez-tez İcazəsiz olaraq Azərbaycan ərazisinə belə səfərlər edir, həmin saxta rejimi də bəh-bəhlə təqdim edir. Lakin, həmin jurnalistlərə, TV kanallarına qarşı nəyinki cinayət işi açılır, hətta həmin kanallar Milli Televiziya və Radiosu Şurası tərəfindən kabel televiziyalarına retranslyasiya ediləcək nümunəvi efir kimi təqdim edilir. Dövləti dövlət yapan onun sistemli olmasında, hüququn aliliyinin, qanunların üstünlüyünün qorunmasında, hər kəsə bərabər davranmasındadır.  Bunu hər bir məmur qulağında sırğa etməlidir.  

    

MƏLUMAT SIZDIRAN MƏMURLARIN TƏQİB EDİLMƏSİNƏ YAŞIL İŞIQ?

2016-cı il informasiya əldə etməh hüququna daha iki məhdudiyyət qoyulub.

İnformasiya əldə etmək hüququ, ifadə azadlığını təmin etmək üçün vacib vasitələrdən biridir. Bundan faydalanan tərəflər, yetərli məlumata sahib olduqlarında bu hüquqdan daha effektiv istifadə edirlər. Məlumatlı olmağın yolu isə informasiyaya yetərli çıxış imkanlarının mövcudluğu ilə sıx bağlıdır.

İnformasiya əldə etmək hüququnu təmin etmək üçün dövlətin üzərinə bəzi pozitiv öhdəliklər düşür. Beynəlxalq miqyasda bunların çərçivəsini müəyyən edən prinsiplərə informasiya azadlığı prinsipləri də deyilir. İfadə azadlığını qoruyan və müdafiə edən qurumlar əsasən bu prinsipləri doqquz başlıqda toplayır:

1. İnformasiyanın maksimum açıqlığı prinsipi; Bu prinsipə görə, informasiya azadlığı haqqında qanunvericiliyin əsasında məlumatın maksimum açıxlığı prinsipi durmalıdır. İnformasiya sahiblərindəki məlumatlar ictimai əhəmiyyət daşıdığından cəmiyyətə açıq olmalıdır.
2. İnformasiyanı dərc etmək öhdəliyi; Buna əsasən dövlət orqanaları mühüm məlumatları dərc etməldir. Burada dərc etmək deyəndə söhbət, mövcud İKT resurslarının inkişaf prosesini də nəzərə alaraq onların ən geniş auditoriyada yayılması mənasından gedir. Məsələn, dərc etmək çap mediasında, elektron mediada, online mediada və online resurslarda ola bilər.
3. Açıq hökumətin dəstəklənməsi; Burada dövlət orqanları açıq höküməti aktiv şəkildə dəstəkləməli, ictimai maarifləndirmə aparmalı və rəsmi gizlilik sindromuna qarşı effektiv mübarizə olmalıdı.
4. İstisnaların məhdud siyahısı; İnformasiya üzərində məhdudiyyət tətbiq edilərkən bu məhdudiyyət çox az və dar çərçivədə olamlıdır. Ayrıca, məhdudiyyətlər tətbiq edilərkən informasiya üç hissəli yoxlamadan keçməli, reallaşdırılan məhdudiyyət qanunda göstərilən qanuni məqsədə aid olmalıdı. Məlumatın açıqlanması nəticəsində isə həmin məqsədə mühüm ziyan vurma təhlükəsi yaranmalı, informasiyanın açılması nəticəsində bu məqsədə vurulan ziyanın dərəcəsi həmin informasiyaya olan ictimai maraqdan yüksək olmalıdır.
5. İnformasiyaya çıxışı asanlaşdıran qaydaların tətbiqi; İnformasiya almaq üçün verilən sorğulara çevik və ədalətli baxılmalı və hər hansı imtina cavabının müstəqil qurum tərəfindən yenidən baxılması mümkün olmalıdır.
6. Ödənişsiz olması; Bu prinsipin əsası ictimai əhəmiyyət daşıyan informasiyaların ödənişsiz verilməsinin zəruriliyidir. İstisna hallarda informasiya vermə xidmətinə görə müəyyən edilən ödəniş həddindən çox məbləğdə olmamamlı, bu metodla insanların məlumat almasına mane olmamalıdı.
7. Açıq toplantıların keçirilməsi; Dövlət orqanlarının yığıncaqları ictimayyət üçün açıq olmalıdır
8. İnformasiyanın açıqlığının üstünlüyü; İnformasiyanın maksimal dərəcədə açıqlığı prinsipinə zidd qanunlar dəyişdirilməli və ya ləğv edilməlidir. Baxmayaraq ki, bütün qanunlar bərabərdir, burdakı yanaşma informasiya əldə etmək üçün hüquqdur və digər hüquqları qorumaqda zəruri açardır.
9. “Xəbərçilərin” qorunması; Sonunci prinsipə görə, hüquq pozuntuları barədə informasiyanı qurum daxilindən yayan şəxslərin, qanuni müdafiəsi olmalı, bu şəxsləri qanunvericilik xüsusi qoruma altına almalıdır.

Bu prinsiplər baxımından Azərbaycan qanunvericiliyinə nəzər saldıqda bir çox çatışmazlıqların mövcud olduğunu görürük. Qanunvericilikdə müəyyən prinsiplər sayılsa da bir çoxları nəzərə alınmayıb. Xüsusilə, açıq hökumətin dəstəklənməsi, açıq toplantıların keçirilməsi və məhdudiyyətlərin siyahısı prinsiplərinin üzərindən sükutla keçilib.

Bir başqa problemli məsələ, qanunda sayılan prinsipin praktik olaraq hərəkətə çevrilməməsidir. Məsələn, xəbərçilərin qorunması prinsipi qanunda öz əksini tapmışdır. “İnformasiya əldə etmək haqqında” qanunun 6.1.11-ci bəndində “ictimaiyyətdə maraq doğuran hüquq pozuntuları barədə məlumatı açıqlamağa görə vəzifəli şəxslərin təqib olunmaması” – prinsipi göstərilib. Hətta qanun qəbul edildikdən sonra İnzibati Xətalar Məcəlləsinə 181-3-cü maddə əlavə edilmişdi və həmin maddənin 5-ci bəndində göstərilirdi ki, ictimaiyyətdə maraq doğuran hüquq pozuntuları barədə məlumatı açıqladığı üçün vəzifəli şəxsin təqib olunması inzibati məsuliyyət yaradır.

Ancaq bildiyimiz kimi, 1 mart 2016-cı il tarixində yeni redaksiyada İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 374-cü maddəsi qüvvəyə minib. Bu informasiya əldə etmək hüququnun pozuntularına görə inzibati məsuliyyəti nəzərdə tutsa da həmin maddədə əvvəlki əhatə daraldılıb və iki məsələ çıxarılıb. Bunlardan biri informasiya sahibinin informasiyanı əldə etməni təşkil etməməyə görə müəyyən olunan məsuliyyət, digəri isə xəbərçilərin qorunması prinsipinin təminatı olan informasiya sahiblərinin ictimaiyyətdə maraq doğuran hüquq pozuntuları barədə məlumatı açıqladığı üçün vəzifəli şəxsin təqib olunmasının qarşısının alınmasıdır.

Beləliklə, dövlət qurumlarının, vəzifəli şəxslərin, informasiya sahiblərinin informasiya əldə olunmasını təşkil etməməsi, habelə ictimaiyyətdə maraq doğuran hüquq pozuntuları baradə informasiya sızdıran “xəbərçilər”in təqib olunması faktları üçün artıq cəza nəzərdə tutulmur. Bununla da informasiya sahiblərinin daha az şəffaf olması və daha sərt davranması bir növ təşviq edilir.

http://opengovaz.org/blog/m-lumat-s-zd-ran-m-murlar-n-t-qib-edilm-sin-ya-l-i-q/ 

Sivil Toplum Platformasının Qrantların qeydiyyatına dair Nazirlər Kabinetinin qərarı barədə mövqe sənədi

Son günlər Nazirlər Kabinetinin (NK) 4 saylı, 11 yanvar tarixli “Qrant müqavilələrinin (qərarlarının) qeydə alınması Qaydaları”na dəyişikliklər edilməsi barədə Qərarına istinad edilərək belə bir ictimai rəy yaradılmağa çalışılır ki, QHT-lərin qrant almasının və onu qeydiyyatdan keçirməsinin qarşısındakı sədlər götürülüb və artıq bu istiqamətdə problemlər aradan qaldırılır.

Bu yanaşma kökündən yanlışdır və cəmiyyəti çaşdırmağa yönəlik addımdır. Belə ki, bəhs edilən Qərar 2013-cü ilin dekabr ayında və 2014-cü ildə müxtəlif vaxtlarda “Qrant haqqında Qanun”a 4 dəfə müdaxilə edilərək gətirilən 18 müxtəlif məhdudlaşdırıcı normanı dəyişmir.

Azərbaycan Konstitusiyasının 147-ci maddəsinə əsasən NK-nin qərarları Qanunlardan və Fərmanlardan aşağı hüquqi qüvvəyə malikdir və qanunların icrasına dair tənzimləmə xarakterlidir. Qərarlar qanunlarda olan məhdudlaşdırıcı normaları dəyişmək və ya başqa formada yüngülləşdirmək gücündə deyil.

Xüsusilə, 2013-cü ilin dekabrından başlayan və QHT-lərin normal fəaliyyət göstərməsini, istənilən mənbədən qrant və ya ianə kimi vəsaitlər cəlb etməsini məhdudlaşdıran heç bir norma son qərarla ortadan qalxmır. Yenə də:

1. Qrant və ianələrin qeydiyyatını nəzərdə tutan normalar qüvvədə qalır;
2. Qrant müqavilələrinin və əlavə müqavilələrin surətinin yox, əslinin bir nüsxəsini təqdim etmə şərti olduğu kimi qalır;
3. Qrant Müqaviləsindən əlavə qrant layihəsinin (bu bəzən yüz səhifədən çox ola bilir)imzalı əslinin bir nüsxəsini təqdim etmək şərti qüvvədə qalır; 
 4. qrant və ianələrin qeydiyyatı zamanı qeydiyyata alınmağa dair bildiriş verilməsi şərti qüvvədə qalır;
5. Qrant və ianələrə dair banklarda əməliyyat aparmaq üçün tələb olunan bildirişin təqdim edilməsi qüvvədə qalır;
6. 200 manatdan çox ianənin və qrantın yalnız köçürmə yolu ilə qəbul edilməsinə dair tələb qüvvədə qalır;
7. Qrant içərisində ayrıca sub-qrant nəzərdə tutulubsa, sub-qrantın ayrıca qeydiyyata alınması şərti qüvvədə qalır;
8. Donorların ölkədə rezident olmaq (Nümayəndəliyini qeydiyyata aldırmaq) şərti qüvvədə qalır;
9. Donorların ölkədə qeydiyyatdan keçmək üçün hökumətlə Saziş bağlamaq şərti qüvvədə qalır;
10. Nizamnamələrində başlıca məqsədi xeyriyyəçilik, yaxud qrant predmeti ola bilən layihə və proqramların həyata keçirilməsi olan donorların yalnız donor kimi qeydiyyatdan keçməsi mümkünlüyü qanunda qalır;
11. Donorların qrant vermək hüququnu əldə etmək üçün ayrıca qeydiyyatdan keçmək şərti qüvvədə qalır;
12. Donorun hər bir qrant elanı üçün ayrıca qeydiyyatdan keçmək şərti qüvvədə qalır;
13. Donorların qrant vermələri üçün Maliyyə Nazirliyindən hər bir qrant elanı üçün məqsədəmüvafiqliyə dair rəyin tələbi yerində qalır;
14. Qrant müqavilələrinin qrant alan tərəfindən qeydiyyata verilməsi şərti qanunda qalır;
15. sub-qrantlar və qrant müqavilələri (qərarlar) üzrə əlavə müqavilələrin, habelə müqavilələrin (qərarların) müddətinin, məqsədinin, məbləğinin dəyişdirilməsi hallarında təkrar qeydiyyatdan keçirilmə şərti qanunda qalır;
16. Qeydə alınmayan qrant verilməsi və ya alınması haqqında müqavilələr (qərarlar) üzrə bank əməliyyatları və hər hansı digər əməliyyatların qadağan olmasına və buna görə müəyyən olunan hüquqi məsuliyyət qüvvədə qalır;
17. QHT-lər tərəfindən xarici mənbədən alınan vəsaitlərlə xidmət göstərilməsi zamanı xidmət müqavilələrinin qeydiyyatdan keçirilməsinə dair tələb qanunda qalır;
18. “Qrant müqavilələrinin (qərarlarının) qeydə alınması Qaydası” haqqına Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 5 iyun 2015-ci il taixli, № 216-saylı Qərarı yenə də qüvvədə qalır;
19. “Xarici donorlar tərəfindən Azərbaycan Respublikasının ərazisində qrant vermək hüququnun əldə edilməsi Qaydası”nın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 22 oktyabr 2015-ci il tarixli, № 339 saylı Qərarı qüvvədə qalır;
20. “Qeyri-hökumət təşkilatının, habelə xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin qəbul etdiyi ianələrin məbləği və ianəni vermiş şəxslər barədə məlumatların təqdim edilməsi Qaydası”nın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan respublikası Nazirlər Kabinetinin 21 oktyabr 2015-ci il taixli, № 336 saylı Qərarı qüvvədə qalır;
21. “Qeyri-hökumət təşkilatları, habelə xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəlikləri tərəfindən xarici maliyyə mənbələri hesabına xidmətlərin göstərilməsi və ya işlərin görülməsi haqqında müqavilələrin qeydiyyata alınması Qaydası”nın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2015-ci il 21oktyabr tarixli 337 nömrəli qərarı qüvvədə qalır;
22. Qrant verilməsi və alınmasına dair donorlar, respiyentlər üçün nəzərdə tutulan ağır (15000) manatadək inzibati cərimə sanksiyaları İnzibati Xətalar Məcəlləsində olduğu kimi qalır.
Qanunlarda bu qədər məhdudlaşdırıcı normalara toxunmadan bir qaydanın müddəaları ilə imitasiya edib mövcud mühiti düzəltmək olmaz. Bu qaydaların özü belə qanunda olan məhdudlaşdırıcı normalardan da artıq məhdudlaşdırıcı xarakterdə idi və legitim hüquqi məqsəd daşımırdı. İndi qaydalara edilən dəyişikliklər də ciddi problemlərdən xəbər verir. 
 Məsələn, Qaydaya əlavə edilən 1.10 bənddə göstərilir: “Qrant müqaviləsinin (qərarının) mahiyyəti (predmeti) xidmətlərin göstərilməsi və ya işlərin görülməsi məqsədi daşıyırsa, bu halda həmin müqavilə xidmət müqaviləsi kimi qeydiyyata alına bilər”.
Son “xidmət müqaviləsi kimi qeydiyyata alına bilər” ifadəsi qeydiyyata alan orqana ünvanlanan mesajdır. Yəni qeydiyyat orqanı müəyyən etsə ki, qrant müqaviləsində “iş görmə” və ya “xidmət” var, o zaman özü onun təyinatını qrant kimi yox, xidmət kimi dəyişəcək. Beləliklə, dərhal bu vəsaitdən sadələşdirilmiş vergi və nəzərdə tutulan işlərin görülməsi üçün ƏDV tutulacaq. Beləliklə, qrantın ciddi bir hissəsi məqsədlərə yox, büdcəyə yönələcək. Üstəlik, bütün bunlar qeydiyyat orqanının mülahizəsi reallaşa biləcək.

Digər bir dəyişiklikdə bildirilir: “Qaydaya 6 nömrəli əlavə - "Qrant alınmasına (verilməsinə) dair müqavilələrin (qərarların) qeydə alınması barədə bildirişin forması" ləğv edilsin”. 
Bu bənd elə təqdim edilir ki, guya artıq bildiriş ləğv edilir, halbuki bildiriş deyil, 6 nömrəli forma ləğv edilir. Amma bildirişi təqdimetmə şərti qanunda qalır. İndi praktikada müraciət edən tərəfə deyiləcək ki, biz bildiriş verməliyik, lakin bildirişin forması Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə ləğv olub, yeni forma olmadığı üçün gözləmək məcburiyyətindəsiniz. Bu daha öncə də baş vemişdi. 2014-cü ilin iyul ayında Qrant qeydiyyatı qaydası ləğv edildi və 2015-ci ilin iyun ayınadək yeni qayda olmadı. Ədliyyə Nazirliyi bu müddətdə qaydalar ləğv olunduğundan və yenisi qəbul olunmadığından heç bir qrant müqaviləsini qeydiyyata almadı.

Qaydalarda müsbət hal kimi təqdim olunan dəyişikliklərdən biri də guya müddətlərə dair dəyişiklikdir. Halbuki bu dəyişikliklər qrantın icraya başlaması müddətini gecikdirməyə xidmət edir. Qeydiyyat olmadan fəaliyyətə icazə verilmədiyindən, müqavilələr hökmən qeydiyyata alınmalıdır. Uzadılan müddətlər bu baxımdan sonda bildirişin daha gec verilməsinə, beləliklə, icraya gec başlamasına səbəb olacaq. Məsələn, Ədliyyə Nazirliyinə müraciət edildikdən sonra Qaydaların 4.1-ci bəndinə əsasən 15 gün müddətində, əlavə araşdırma lazımdırsa, daha 15 gün uzadılaraq son qərar qəbul edilməlidir. İndiki dəyişikliklə Ədliyyə Nazirliyi Maliyyə Nazirliyinə məqsədəmüvafiqlik üçün sənədləri göndərdiyi gündən etibarən müddət axımı dayanacaq və Maliyyənin cavabı geri gəldikdən sonra bu müddət davam edəcək. Beləliklə, maksimum 30 günlük müddətə Maliyyə Nazirliyində keçən vaxt da əlavə ediləcək və müddət ola bilsin ki, 2 ayadək uzansın.

Bütün bu sadalananlar göstərir ki, bəhs edilən qərara olan düzəlişlər hüquqi və praktik mühiti dəyişmək gücündə deyil. Odur ki, qanunvericilikdəki məhdudiyyətlər aradan qaldırılmadan, QHT-lərin, vətəndaş cəmiyyətinin normal fəaliyyətinə hüquqi və praktik zəmin yaradılmadan problemlər aradan qalxmayacaq.

Biz STP olaraq, hökuməti QHT-lərlə bağlı qanunvericilikdə ciddi islahatlar aparmağa və yaradılmış məhdudiyyətləri aradan qaldırmağa çağırırıq.