http://toplum.tv/az/saytlarin-bloklanmasi-ve-onlara-qarsi-cinayet-isinin-qaldirilmasi-videomsahibe/#.W1b2Di3BLq0

Onlayn internet resursları qanuna zidd bloklanır

Son günlər onlayn xəbər resurslarının bir-birinin ardınca qanunsuz bloklanması prosesinin davam etdiyini müşahidə edirik. Niyə qanunsuz deyirəm, çünki mövcud qanuna ilyarım öncə gətirilən müddəaları da nəzərə almayan bir davranış görürük. Özbaşına bloklanan resursların sayı artıq 60-dan çoxdur.

2017-ci ilin fevral ayının əvvəlində Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə internet resurslarını bloklamaq səlahiyyəti verən qanunvericilik dəyişikliyi media mühitinə bomba kimi düşmüşdü. Bu dəyişikliklə internet mediasının bloklanması və bağlanmasına hüquqi zəmin yaradıldı. “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” qanuna yeni bir fəsil əlavə edildi. Bu əlavələrin demək olar hamısı hüquqi münasibətlərdən kənara çıxan, legitim mənafelərə cavab verməyən, media azadlığının üstünlüyü prinsipini aradan qaldıran, habelə Azərbaycan Konstitusiyasının 47, 50 və 71-ci maddələrini pozan müddəalardır.

Dəyişiklik Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə məhkəmə qərarı olmadan medianın internet resursunu bağlamaq hüququ verərək konvensional hüquq olan ifadə azadlığına məhkəməsiz senzura qoymaq səlahiyyəti qazandırdı. Doğrudur, bu səlahiyyət istisna səlahiyyət kimi təxirəsalınmaz tədbirlər görmə ehtiyacı zamanı istifadə edilməli idi. Lakin geridə qalan 17 aylıq praktika göstərir ki, bu səlahiyyət istisna səlahiyyət kimi yox, birbaşa əsas səlahiyyət kimi və yarımçıq tətbiq edilərək fundamental hüquq olan ifadə azadlığını yox edir.

Normal bloklama proseduru qanunda necə nəzərdə tutulub?

“İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” qanunun yeni əlavə edilən 13-3-cü maddəsində bu prosedur əhatəli təsvir olunub.

Öncə Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi yayılması qadağan edilən informasiyanın internet informasiya ehtiyatında yerləşdirilməsi hallarını bilavasitə aşkar etdikdə və ya fiziki, hüquqi şəxslərdən, yaxud dövlət qurumlarından daxil olmuş əsaslandırılmış məlumatlar əsasında müəyyən etdikdə, bu barədə internet informasiya ehtiyatının və onun domen adının sahibinə və host provayderə yazılı xəbərdarlıq etməlidir.

Xəbərdarlıq edildiyi vaxtdan 8 saat ərzində yayılması qadağan edilən informasiya internet informasiya ehtiyatından götürülmədikdə Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi həmin orqanın yerləşdiyi yer üzrə rayon (şəhər) məhkəməsinə internet informasiya ehtiyatına müraciətin məhdudlaşdırılması barədə müraciət etməlidir. Yəni normal prosedurda bloklama nazirliyin qərarı ilə deyil, məhkəmə qərarı ilə olmalıdır. Yalnız istisna hal kimi təxirəsalınmaz tədbirə müraciət oluna bilər.

Təxirəsalınmaz bloklama proseduru qanunda necə nəzərdə tutulub?

“İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” qanunun yeni əlavə edilən 13-3.3 və 13-3.4-cü maddəsində məhz təxirəsalınmaz hallarda internet resursunun bloklanma proseduru göstərilib. Dövlətin və cəmiyyətin qanunla qorunan maraqlarına təhdid yarandığı və ya insanların həyat və sağlamlığı üçün real təhlükə olduğu təxirəsalınmaz hallarda internet informasiya ehtiyatına müraciət Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin qərarı əsasında müvəqqəti olaraq məhdudlaşdırılır.

İlk baxışdan son bloklama qərarlarının hamısının bu bəndə isnadən normal prosedur tətbiq edilərək bloklandığı düşüncəsi yarana bilər. Lakin bu belə deyil. Məhz qanunun sonrakı 13-3.4-cü bəndində əsas məqam vurğulanıb. Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi bloklama qərarını qəbul etdikdə eyni zamanda əziyyət çəkib bir də məhkəməyə müraciət etməli və məhkəmədən blokladığı internet informasiya ehtiyatına müraciətin məhdudlaşdırılması barədə qərar çıxarmasını xahiş etməlidir. Qanun bu iki addımı birgə addım kimi nəzərdə tutur. Yəni bloklama qərarı varsa, məhkəməyə müraciət də olmalıdır. Bizdə problem məhz burdadır. Bu qanun qüvvəyə minəndən bəri sadəcə bir dəfə – qanunun qəbulundan dərhal sonra, 2017-ci il martın 27-də Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi Səbail məhkəməsinə müraciət edərək, Azadlıg.org, Azadlıq.info, Azerbaycansaatı.com, Turan.tv və Meydan.tv saytlarına girişin qadağan olunmasını xahiş etmiş, məhkəmə isə yenə də qanunun bir başqa müddəasının (13-3.5-ci maddə) tələbini pozaraq, 5 gün ərzində yox, 15 gündən sonra əsassız qərarla bloklamanı qüvvədə saxlamışdı.

“Yayılması qadağan edilən informasiyanın yerləşdirildiyi internet resurslarının siyahısı”

Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin qulaqardına vurduğu digər funksiyası qanunun 13-3.6-cı maddəsində göstərilib. Nazirlik əgər bir saytı bloklayıb və məhkəmə də həmin resursa girişi öz qərarı ilə qadağan edibsə (Səbail məhkəməsinin Azadlıg.org, Azadlıq.info, Azerbaycansaatı.com, Turan.tv və Meydan.tv saytlarına girişin qadağan olunması qərarı kimi) bu zaman “Yayılması qadağan edilən informasiyanın yerləşdirildiyi informasiya ehtiyatlarının siyahısı”nı tərtib etməli və həmin siyahını hər kəs üçün çatımlı tutmalıdır. Nədənsə nazirlik son 17 ayda 60-dan çox resursu bloklasa da nə məhkəməyə müraciət edib, nə də bu qanunda tələb olunan siyahını və onun şərtlərini hazırlayıb. Beləliklə, mövcud qanunu kobud şəkildə pozaraq media azadlığına və ifadə azadlığına qanunsuz, məhkəmə qərarı olmadan müdaxilə edib və bu təcavüzü davam etdirir.

Nazirlik qanunun 13-3.6-cı bəndindəki vəzifəsini icra etmədiyinə görə 13-3.7-ci bənd də icra edilmir. Çünki host provayder və internet provayderlər məhz həmin siyahıya daxil edilmiş internet resursuna girişi qadağan edən filtr qoyub, resurs sahibinə rəsmi yazılı məlumat göndərməlidir. Bu səbəbdəndir ki, praktikada bütün host provayder və internet provayderlər oğurluq bloklama əməliyyatı edib, susur və həqiqi haqq sahibi olan resurs sahibinə məlumat verməkdən qaçır.

Beləliklə, hər gün onlayn resursları məsuliyyətsizlikdə suçlayan, onları qeyri-peşəkar adlandıran dövlət qurumlarının təmsilçiləri və nazirlik əməkdaşları özləri hər gün mövcud qanunları pozmaqda və tam qeyri-peşəkar davranmaqda, cəmiyyətə neqativ nümunə olmaqdadırlar.

Üzücü olan isə bu özbaşınalığa nəzarət edən üst qurum və şəxslərin olmaması, səlahiyyət sahibi olan qurumların və ombudsmanın isə ağzına su alıb susmasıdır.

http://www.turan.az/ext/news/2018/7/free/Want%20to%20Say/az/73798.htm 

https://novator.az/2018/07/25/onlayn-internet-resurslari-qanuna-zidd-bloklanir/ 

Niyə hədəf mediadır?

İyulun 9-da Baş Prokurorluq APA vasitəsilə bir açıqlama yayaraq ictimaiyyətə bildirdi ki, 4 internet resursu bağlanır və onlara qarşı cinayət işi başlanır.

Səbəb kimi də göstərdi ki: “2018-ci il iyulun 3-də Rusiya Federasiyası vətəndaşı Yunis Səfərovun Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyevə və polis əməkdaşı Qasım Aşbazova qarşı törətdiyi məqsədyönlü şəkildə əvvəlcədən planlaşdırılmış terror aktı ilə əlaqədar bəzi kütləvi informasiya vasitələrinin vəzifəli şəxsləri, həmçinin ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən internet informasiya resursları vasitəsilə həqiqətə uyğun olmayan təxribat xarakterli məlumatlar yayılıb.

Həmin məlumatlara ictimai rəyi çaşdırmaq, ictimai-siyasi sabitliyi pozmaq, terrorçuluğu dəstəkləyən, vətəndaşlar arasında dövlətin həyata keçirdiyi tədbirlərə inamsızlıq yaratmaq, cinayətkarlığa qarşı mübarizə sahəsində hüquq mühafizə orqanları tərəfindən görülən işlərin üzərinə kölgə salmaq məqsədilə bilə-bilə yalan məlumatlar, eləcə də yayılması qanunla qadağan edilən informasiyalar daxil edilərək terrorçuluğa və hakimiyyətin zorla ələ keçirilməsinə, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşunun zorla dəyişdirilməsinə yönələn açıq çağırışlar edilib”.

Daha sonra açıqlamadan aydın olur ki, Criminalaz.com və Bastainfo.com saytlarına məlumatların yerləşdirilməsinə məsul olan vəzifəli şəxslər günahlandırılır və əvvəllər onlara iki dəfə xəbərdarlıq edildiyi üçün artıq bu dəfə həmin şəxslərə Cinayət Məcəlləsinin 313-cü (vəzifə saxtakarlığı, yəni vəzifəli şəxs tərəfindən informasiya resurslarına bilə-bilə yalan məlumatların daxil edilməsi) maddəsi ilə cinayət işi başlanır, ibtidai istintaqın aparılması Bakı Şəhər Prokurorluğuna tapşırılır.

Eyni zamanda açıqlamadan aydın oldu ki, Criminalaz.com və Bastainfo.com saytlarından əlavə Topxeber.az və Fia.az saytlarına girişin məhdudlaşdırılması və digər məhdudiyyətlərin tətbiqi üçün Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə müraciət edilıb. Hazırda bu 4 sayta giriş məhdudlaşdırılıb.

Ölkədə hər kəsi narahat edən ağır cinayət hadisəsi baş verib. Ölkənin ikinci böyük şəhəri olan Gəncənin birinci adamına azı 5-6 polisin əhatəsində ikən odlu silahdan atəş açılıb. İcra başçısı Elmar Vəliyev və onun qeyri-rəsmi mühafizəçisi (qeyri-rəsmi ona görə ki, “Yerli icra hakimiyyətləri haqqında əsasnamə”nin təsdiq edilməsi barədə prezidentin 6 iyul 2012-ci il tarixli fərmanında Gəncə İcra Hakimiyyəti üçün cəmi 55 ştat nəzərdə tutulub və həmin sənəddə mühafizəçi ştatı yoxdur) Qasım Aşbazov yaralanıb. Baş Prokurorluğun 3 iyul tarixli press-relizində də göstərilir ki, onların səhhəti qənaətbəxşdir. [1] Yəni yüngül yaralanıblar. (O ayrı məsələdir ki, qənaətbəxş nə deməkdir və vurulan şəxsin durumu kim üçün qənatəbəxş hesab edilir…)

Belə bir hadisədən sonra cəmiyyətdə və onun aynası olan mediada ictimai müzakirələrin aparılması, məsələnin təhlil edilməsi, müxtəlif versiyaların səsləndirilməsi qədər təbii heç nə ola bilməz. Rəsmi qurumların, rəsmi şəxslərin gün ərzində bir-birini təkzib edən ziddiyyətli açıqlamalar yaydığı bir vaxtda məlumat mənbələrinə çıxışı məhdud olan, ciddi informasiya ilə təmin olunmayan, informasiyasızlıqdan əziyyət çəkən mediadan yüksək peşəkarlıq tələb etmək, hətta onu qəsdən yalan yaymaqda təqsirli bilmək azından qüsurlu davranışdır, belə davranışı birmənalı qarşılamaq mümkün deyil.

Hadisədən dərhal sonra BBC-yə açıqlama verən prezidentin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi hadisəni sıradan kriminal hadisə kimi qiymətləndirmiş,[2] “Bununla bağlı narahatlığa əsas yoxdur. Elmar Vəliyevin vəziyyəti yaxşıdır. Mühafizəçisi xəsarət alıb. Söhbət adi kriminal hadisədən gedir” demişdi. Yalnız iyulun 11-də[3] BBC-yə ilkin qiymətləndirmədə yanıldığını və hadisənin terror hadisəsi olduğunu deyərək əvvəlki açıqlamasına düzəliş etmişdi. Bu təkzib Baş Prokurorluğun mediaya xəbərdarlığından 2 gün sonra baş verib.

Hadisədən bir gün sonra DİN-in iki fərqli açıqlaması yayıldı.

Birincidə sui-qəsddə təqsirli bilinən Yunus Səfərovun işgəncəyə məruz qaldığına dair görüntülərin saxta olduğu deyilir. Nazirliyin mətbuat xidməti bildirir ki, sosial şəbəkələrdə yayılan görüntülər həqiqəti əks etdirmir: “Kimlərsə sensasiya xətrinə başqa adama məxsus fotonu sosial şəbəkələrdə paylaşaraq həmin görüntülərin Gəncədə məlum cinayəti törədən şəxsə aid olduğunu iddia edir. Bir daha qeyd edirik ki, Gəncədə baş verən silahlı insidentlə bağlı cinayət işi başlanıb, cinayəti törədən şəxs isti izlərlə tutularaq istintaqa təhvil verilib və hazırda istintaq altındadır. Ona hər hansı işgəncə verilməsi barədə iddialar əsassız və absurddur”.

İyulun 5-də yayılan ikinci məlumatda[4] DİN sözcüsü Ehsan Zahidov APA vasitəsilə birinci açıqlamanı təkzib edərək şəkildəki şəxsin Yunis Səfərov olduğunu qəbul edir və onun üzərindəki zədə izlərinin tutularkən baş verdiyini söyləyir. “O ki qaldı onun sosial şəbəkələrdə yayılmış fotosuna, bəli, Yunis Səfərov cinayəti törətdikdən sonra həmin ərazidə xidmətdə olan polis əməkdaşları onun tutulması üçün dərhal hərəkətə keçib. Bu zaman silahlı cinayətkar polisə müqavimət göstərib. Belə olan halda polis güc tətbiq edib, onu vuraraq yerə yıxıb. Fotoda əks olunan xəsarətlər də həmin zaman onun aldığı xəsarətlərdir“.

Halbuki Baş Prokurorluğun 3 iyul tarixli press-relizində Səfərovun müqavimət göstərdiyinə dair hər hansı qeyd yoxdur və bu press-reliz DİN-in 5 iyul məlumatını təkzib edir: “Сinayəti törətmiş 1983-cü ildə Gəncə şəhərində anadan olmuş Yunis Səfərov dərhal həmin ərazidə xidmət aparan polis əməkdaşları tərəfindən tutulub tərksilah edilmişdir”.

Hadisəyə sadəcə rəsmi qurumlar deyil, rəsmi şəxslər, siyasətçilər də müxtəlif, hətta rəsmi mövqeyi təkzib edən münasibət açıqlamaqla medianı ciddi yanıltdılar. Məsələn, Milli Məclisin ictimai birliklər və dini qurumlar komitəsinin rəhbəri, hakim Yeni Azərbaycan Partiyasının icra katibinin müavini Siyavuş Novruzov hadisəni təxribatla və ya terrorla əlaqələndirməyin yersiz olduğunu bildirərək belə iddiaları hətta təxribat adlandırmış, onun dinlə əlaqəsini istisna etmişdi. Xüsusilə dini sahəyə aid siyasətin formalaşmasında ən üst siyasi qatda olan birinin bilgisi hər halda media üçün etibar ediləcək mənbələrdəndir.

Digər deputat Fəzail Ağamalı hadisəni “Yeni Müsavat” qəzetinə qiymətləndirərkən: “Bütün Azərbaycan cəmiyyətinə bəllidir ki, Elmar Vəliyev istər Yevlaxda, istərsə də Gəncədə məmur olanda bu cür davranışlar edib. Bu barədə internet resurslarında yayılan videoları izləmək kifayətdir. Əlbəttə ki, bu, Azərbaycan məmuruna yaraşan davranış deyil, hansı ki, sonda bu cür olaylara gətirib çıxarır” deyərək hadisəni birbaşa məmur özbaşınalığının nəticəsi kimi təsvir etmişdi.

Bütün bunlardan sonra sadəcə 3-4 internet resursunu qeyri-peşəkarlıqda, yalan məlumat yaymaqda günahlandırıb cinayət məsuliyyətinə cəlb etmək – media azadlığının mahiyyətini bilməmək və ona qəsd etmək kimi qiymətləndirilə bilər. Cinayət Məcəlləsinin 313-cü (vəzifə saxtakarlığı, yəni vəzifəli şəxs tərəfindən informasiya resurslarına bilə-bilə yalan məlumatların daxil edilməsi) maddəsində “dövlət məmurları istisna olmaqla” sözü yoxdur. Yəni vəzifəli şəxslərin yalan məlumatları yayması baş veribsə, bu, Prezident Administrasiyasından tutmuş DİN-in mətbuat xidmətinədək, deputatlaradək baş verib. O zaman nədən sadəcə media resursları haqqında cinayət işi açılır?

Üstəlik, ”KİV haqqında” qanunun 62-ci maddəsi “Məsuliyyətdən azad edilmə halları”nı açıq göstərib:

Kütləvi informasiya vasitəsində yayılmış həqiqətə uyğun olmayan məlumat:

1) rəsmi dövlət orqanları və ya onların mətbuat xidmətləri tərəfindən yayılmışdırsa;

2) informasiya agentliklərindən və ya idarə, müəssisə, təşkilat, siyasi partiya və ictimai birliklərin mətbuat xidmətlərindən alınmışdırsa;

3) digər kütləvi informasiya vasitəsindən götürülmüş və təkzib olunmamışdırsa;

4) Milli Məclis deputatlarının, dövlət orqanlarının, bələdiyyələrin, idarə, müәssisә, təşkilat və ictimai birliklərin nümayəndələrinin, habelə siyasi xidmətlərin və vəzifəli şəxslərin rəsmi çıxışlarında olduğu kimi təkrar edilmişdirsə;

5) canlı yayımla efirə gedən çıxışlarda deyilmişdirsə, yaxud bu Qanuna müvafiq surətdə redaktə edilməli olmayan mətnlərdə getmişdirsə, redaksiya (məsul redaktor), eləcə də jurnalist buna görə məsuliyyət daşımır.

İttiham olunan resurslardan Bastainfo.com məhz başqa mənbədə yayılan və təkzib olmayan məlumatı olduğu kimi yaydığına görə məsuliyyətə cəlb edilib.

Prokurorluğun 9 iyul tarixli bəynatında bir abzas xüsusi diqqət çəkir. Həmin abzasda cinayətkarlığa qarşı mübarizə sahəsində hüquq mühafizə orqanları tərəfindən görülən işlərin üzərinə kölgə salmaq məqsədilə bilə-bilə yalan məlumatlar yayıldığı vurğulanır. Halbuki bu məlumat yayılandan bir gün sonra məhz hüquq mühafizə orqanları tərəfindən tədbirlərin yetərli olmadığı, yaxud təhlükənin düzgün qiymətləndirilmədiyi səbəbindən iki yüksək vəzifəli polis əməkdaşı həyatını itirdi. Əgər medianı yazdığına görə təqib etməyib, yazılanlara diqqət yetirilsəydi və önləyici tədbirlər daha diqqətlə hazırlansaydı bəlkə də iki polis ailəsi bu gün bu acını yaşamırdı. Odur ki, medianı rahat buraxmaq lazımdır. Medianın funksiyası ictimai nəzarət həyata keçirmək, “gözətçi köpək” funksiyasını icra etməkdir. Zamanında təhlükəni hiss edən köpəyin səsini yüksəltməsindən narahat olub, onu təcrid etmək yox, təhlükəni aradan qaldıracaq tədbirləri görmək lazımdır.

[1] http://genprosecutor.gov.az/news/5/1883/respublika-bas-prokurorlugunun-daxili-isler-nazirliyi-ve-dovlet-tehlukesizliyi-xidmetinin-metbuat-xidmetlerinin-m-e-l-u-m-a-t-i

[2] https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-44705521

[3] https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-44793566

[4] http://apa.az/xeber-az/hadise/ehsan-zahidov-yunis-seferov-zerersizlesdirilerken-xesaret-alib-9828.html

 https://novator.az/2018/07/14/niyə-hədəf-mediadir/ 

2017-ci ildə medanın hüquqi bazasında nə baş verdi?

Ələsgər MƏMMƏDLİ

media hüququ üzrə hüquqşünas

Son 4 ildə Azərbaycanda medianın və jurnalistlərin hüquqlarını qoruyan, onlara qarşı basqıları və ya təhlükələri içtimai rəyə çatdırıb səs salan vətəndaş cəmiyyəti qurumlarının olmaması, bu sahədə ixtisaslaşmış QHT-lərin bağlanması, onların fəal təmsilçilərinin ölkədən çıxarılması və ya çıxmaq məcburiyyətində qalması, bu sahədə geniş təcrübəyə malik beynəlxalq humanitar təşkilatların nümayəndəliklərinin bağlanması, həmçinin ATƏT-in Vyanada yerləşən media ofisinin Azərbaycandakı nümayəndəliyinin fəaliyyətinə xitam verilməsi ölkə mediasının vəziyyətini istər hüquqi, istərsə də praktik cəhətdən xeyli pisləşdirib.

2014-cü ilin ortalarınadək ölkədə medianın hüquqi vəziyyətinə dair daha peşəkar və institsional fəaliyyət göstərən qurumlar vardı. Media Hüquqları İnstitutu sistemli şəkildə qanunvericiliyi analiz edir, tövsiyələr hazırlayıb ictimai rəyi yönəldir, təhlükələri öncədən göstərməyə çalışırdı. Reportyorların Azadlığı və Təhlükəsizliyi İnstitutu daha çox jurnalistlərin təhlükəsizlik problemlərini qabardır, onlara qarşı basqı və təzyiqləri ictimailəşdirirdi. Bir sözlə, bu iki qurum ictimai nəzarət funksiyasını həyata keçirir, jurnalistlərə və mediaya qahmar çıxırdı.

İREX, “İnternyus”, ABA CELLİ, “Cemonix” və başqa beynəlxalq qurumlar daha çox jurnalistlərin maarifləndirilməsinə, jurnalist araşdırmalarının aparılmasına təkan verir, bu sahədə problemlərin aradan qaldırılmasına dəstək olurdular. ATƏT-in media ofisinin Bakıdakı nümayəndəliyi media məsələlərinə müntəzəm diqqət ayırır, hökumətlə vətəndəş cəmiyyəti arasında körpü rolunu oynayır, məsələlərin birgə müzakirəsinə şərait yaradır, zaman-zaman da beynəlxalq öhdəliklərini hökumətin diqqətinə çatdırırdı.

3 ildir bunların heç biri yoxdur. Bu müddətdə ölkədə istər medianın praktik vəziyyəti, istərsə də onun hüquqi tənzimlənməsini müəyyən edən qanunvericilik aktları beynəlxalq standartlardan xeyli uzaqlaşdırılıb.

Eləcə 2017-ci ildə qanunvericiliyə gətirilən dəyişiklik və yeniliklər yetərlidir ki, ölkənin Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyasında da yer alan Avropaya inteqrasiya prosesindən və həmin prosesdə mühüm rol oynayan Avropa standartlarından nə qədər uzaqlaşdığımızı görək.

Vəziyyətin ürəkaçan olmadığını, antidemokratik istiqamətdə irəlilədiyini dərk etmək üçün dərin bir araşdırmaya ehtiyac da yoxdur, qısa nəzər yetirəndə hər şey aydın olur.

2017-ci ilin fevral ayının əvvəlində media mühitinə bomba kimi düşən və cəmiyyəti silkələyən dəyişiklik peyda oldu. İnternet mediasının bloklanması və bağlanmasına hüquqi zəmin yaradıldı. “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” qanuna bir fəsil əlavə edildi. Bu əlavələrin demək olar hamısı hüquqi münasibətlərdən kənara çıxan, legitim mənafelərə cavab verməyən, media azadlığının üstünlüyü prinsipini aradan qaldıran müddəalardır. Dəyişiklik Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə məhkəmə qərarı olmadan medianın internet resursunu bağlamaq hüququ verdi. Dərhal, martın 27-də nazirlik azad və plüralist, habelə tənqidi KİV-lərin internet resurslarına həmləyə keçdi və 5 resursa girişi yasaqladı. Nazirlik bu özbaşına addımı fevralın 1-də qanunvericiliyə gətirilən və mənası qeyri-müəyyən olan “qadağan olunmuş informasiyaların” yayılmasının qarşısını almaq bəhanəsi ilə atdı. Həmn resurslar məhkəməyə müraciət etsələr də, Səbail Rayon Məhkəməsi maddi və prosessual qanunvericiliyin tələblərini pozmaqda davam edərək, bloklanma qərarını qüvvədə saxladı. Beləliklə, nə nazirlik, nə də məhkəmə “qadağan olunmuş informasiyaların” nədən ibarət olduğunu izah etmədi. Əgər həmin qurumlar həqiqətən də qadağan olunmuş informasiyaları yaymışdılarsa, o zaman qanunvericilikdə o məlumatların nə olduğuna görə əlavə hüquq məsuliyyət tətbiq edilməli idi. Yəni əgər bu qadağan olunmuş informasiyalar sirdirsə sirrə görə, böhtan və ya təhqirdirsə bunlara görə hüquqi məsuliyyət müəyyən olunmalı idi.

Beləliklə, fevralda qanunvericiliyə gətirilən bu məhdudlaşdırıcı dəyişiklik ilk olaraq tənqidi mövqeyi ilə seçilən və cəmiyyəti alternativ mənbə kimi məlumatlandıran resurslara – www.azadlıg.org, www.azadlıq.info, www.azerbaycansaatı.com, www.turan.tv və www.meydan.tv saytlarına girişin qadağan olunması ilə nəticələndi. Əlbəttə, bu sadəcə başlanğıc idi. Hazırda məhkəmə qərarı olmadan məhdudlaşdırılan resursların sayı 20-dən çoxdur.

Bir problem də həmin resurslara dair verilən qərarların qısa müddətdə məhkəməyə daşınmamasıdır. Halbuki bloklanan resursun bloklanmasına dair verilən inzibati qərar məhkəməyə çıxarılmalıdır. Lakin Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi nədənsə özünə bu əziyyəti vermir və resursları ucdantutma bloklamaqla işini bitmiş sayır. Nazirlik ayrıca ona vəzifə kimi tapşırılan bloklanmış resursların reyestrini (siyahısını) yaymaq vəzifəsini də icra etmir və beləliklə, qeyri-şəffaf və səlahiyyətli senzura qurumu kimi fəaliyyətini sürdürür.

2017-ci ildə media sferasının ikinci şoku fevralın 14-də “Hərbi vəziyyət haqqında” qanunun qəbulu ilə yaşandı. 1998-ci ildə rəsmi senzuranın ləğvindən sonra ilk dəfə mətbuata senzuranın tətbiqinə dair müddəalar yenidən qanunvericiliyə qaytarıldı. Halbuki 1995-ci ildə qəbul edilən və 1998-ci ildən qüvvədə olan konstitusiyanın 50-ci maddəsinin 2-ci bəndindəki müddəaya əsasən, “Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır”. Konstitusiya senzuranı açıq şəkildə yasaqlayır. Ona görə senzuranı hətta istisna hal, məhdudlaşdırma sanksiyası kimi də heç bir halda tətbiq etmək olmaz. Hərbi senzura dövlət senzurasıdır. Dövlət senzurasını isə ali hüquqi norma olan konstitusiya qadağan edib. Deməli, “Hərbi vəziyyət haqqında” qanunda senzuranın nəzərdə tutulması konstitusiyanın kobud şəkildə pozulmasıdır. Buna qədər hərbi vəziyyət rejimində KİV azadlığına məhdudiyyətlər tətbiq edilə bilsə də, senzuranın tətbiqi mümkün deyildi. Yeni qəbul olunan “Hərbi vəziyyət haqqında” qanunun 1.0.3-cü maddəsində isə kütləvi informasiya vasitələrinin məlumat və materiallarının hərbi idarəetmə orqanları, digər dövlət orqanları və onların vəzifəli şəxsləri ilə əvvəlcədən razılaşdırılması tələbi qoyulur. Beləliklə, medianın nəyi yayacağı, nəyi yaymayacağı öncədən dövlət qurumlarının və vəzifəli şəxslərin düşüncələrinə, dünyagörüşünə, hüquq bilgisinə və nəhayət, demokratiya anlayışına bağlı olacaq. Həmin qanunun 10-cu maddəsi isə hərbi vəziyyət rejiminin təmin edilməsinə yönəldilmiş tədbirlər içərisində kütləvi informasiya vasitələrinin məlumat və materiallarının hərbi senzuradan keçirilməsini də nəzərdə tutur. Ayrıca, cəbhəboyu zonada kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətinin tənzimlənməsinin də bu çərçivədə səlahiyyətlər içərisində olduğunu vurğulayır.

2017-ci ilin may ayında Milli Məclis jurnalistlərin əsas hüquqi münasibətlərini tənzimləyən “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” qanuna əlavələr etdi. Yuxarıda bəhs edilən və hüquqi baxımdan legitim sayılmayan dəyişikliklər bu qanuna da salındı. Üstəlik, 3-cü maddədə, anlayışlar qismində internet informasiya resursları da mətbuat halqasına əlavə edildi, sui-istifadə hallarının çevrəsi genişləndirildi. Aydın ifadə edilən və yayılmasına yol verilməyən şəxsi həyat sirləri, qanunla qorunan sirlər hissəsinə qeyri-müəyyən və nə olduğu bilinməyən “yayılması qadağan edilən digər informasiya” da əlavə olundu, bulanıq tənzimləmə gətirildi. Avropa Məhkəməsinin qərarlarında da çox aydın ifadə edilir ki, qanun açıq, aydın, anlaşılan olmalıdır. “Digər informasiya”nın içərisinə hər şeyi əlavə etmək olar. Bu maddə məhz məsuliyyət yaradan halları müəyyən etdiyi üçün jurnalist bilməlidir ki, konkret nə məsuliyyət yaradır. “Qanunla qadağan edilən digər informasiya”nın adı, qoruduğu hüquqi mənafe bəlli deyil. Bu formada məhdudlaşdırma ilə məsuliyyətin yaradılması hüquq nəzəriyyəsini alt-üst edir.

“KİV haqqında” qanuna edilən digər bir dəyişiklik də bu qanunun mahiyyətini geri plana atdı və müasir medianın əslində internetin üzərində olduğunu gözardı edərək, internet informasiya ehtiyatlarının məhdudlaşdırılmasını “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” qanuna həvalə etdi. Yəni fevralda gətirilən məhdudlaşdırıcı və qeyri-legitim tənzimləmələrin “KİV haqqında” qanunun üzərində olduğunu göstərmiş oldu. Beləliklə, 1999-cu ildə Azərbaycanın Avropa Şurasına qəbulu ilə bağlı geniş müzakirələrə səbəb olan və hüquqi ekspertizalardan keçirilən, sonda da bir sıra pozitiv dəyişikliklərə məruz qalan “KİV haqqında” qanunun mahiyyəti sürətlə eybəcərləşməyə və jurnalistləri qurumamaqdan çıxıb, təhdid edən forma almağa başladı.

2017-ci ilin sonlarına doğru Milli Məclis “əkdiklərini biçmək” məsədi ilə oktyabr və dekabr aylarında inzibati və cinayət məsuliyyəti yaradan normalara əl gəzdirdi. Cəzaları və cərimələri artırıb, yeni cəza növləri gətirdi. Həm İnzibati Xətalar Məcəlləsinə, həm də Cinayət Məcəlləsinə jurnalistləri və ifadə azadlığından istifadə edən hər kəsi çərçivələyəcək, qurxudacaq, çəkindirəcək müddəalar daxil edildi.

Dekabrın 1-də İnzibati Xətalar Məcəlləsinə məsuliyyət yaradan iki fərqli maddə (388-1 və 370-1-ci maddələr) əlavə olundu. Bunlardan biri yuxarıda qeyd etdiyim internet informasiya ehtiyatında “yayılması qadağan edilən informasiya”nın yerləşdirilməsi, habelə belə informasiyanın yerləşdirilməsinin qarşısının alınmamasına görə məsuliyyəti nəzərdə tutur. Bu maddə ilə internet informasiya ehtiyatının və onun domen adının sahibi tərəfindən internet informasiya ehtiyatında yayılması qadağan edilən informasiyanın yerləşdirilməsi, habelə belə informasiyanın yerləşdirilməsinin qarşısının alınması ilə bağlı qanunvericiliyin tələblərinin pozulmasına görə vəzifəli şəxslər 1500-2000, hüquqi şəxslər 2000-2500 manat manatadək məbləğdə cərimə edilir. Ayrıca həmin maddədə bir qeyd də var: “Bu Məcəllənin 388-1.1.1-ci maddəsi həmin maddədə göstərilən əməl Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddələrinə əsasən cinayət məsuliyyətinə səbəb olmadıqda tətbiq edilir”. Yəni bu əməl cinayət məsuliyyəti də yaradır.

Yeni əlavə edilən 370-1-ci maddə isə Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin sözünə dərhal baxmayan provayder və operatorların cəzalandırılmasını nəzərdə tutur. Burda provayder və operatorların fiziki şəxslərdən daha az pul qazandığını (!) nəzərə alan parlament cərimələrin məbləğini fiziki şəxslərə nisbətdə daha az qoyub. Vəzifəli şəxslər 1000 manat məbləğində, hüquqi şəxslər 1500 manat məbləğində cərimə edilir. Məsələn, “Azercell” qaydanı pozsa 1500 manat, vətəndaş Azər qaydanı pozarsa 2000-2500 manat cərimə olunacaq. Əslində bu fərq də göstrərir ki, əsas hədəf vətəndaşı və informasiya resursları sahiblərini hədəf alıb, qorxutmaqdır.

Haşıyəyə çaxaraq bir məqamı da vurğulamaq istəyirəm. Vətəndaşa və jurnalistə qarşı tətbiq edilən cərimələrin miqdarında parlament çox səxavətlidir və yüksək cərimələri nəzərdə tutur. Lakin nədənsə İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 381-ci maddəsində kütləvi informasiya vasitələrinin yayılmasına mane olmaya, yaxud 382-ci maddədə jurnalistlərin hüquqlarının pozulmasına görə tətbiq edilən cərimələrin miqdarı 100-150, 300-500 manat arası dəyişir və 2017-ci ildə bu cərimələrin miqdarı artırılmadı. Halbuki əsas hədəfi jurnalistlər olan Cinayət Məcəlləsinin 147-ci (böhtan), 148-ci (təhqir) və 148-1-ci (sosial mediada böhtan və təhqir) maddələrində nəzərdə tutulan cərimələrin miqdarı 2017-ci ilin may və oktyabr aylarında 3 dəfədən çox artırılıb və 300-1000 manat arası cərimələr 1000-1500 manat olub. Cinayət Məcəlləsinin 155-ci və 156-cı maddələri də əslində yazışma və özəl həyat sirlərinin yayılmasına görə cəzaları nəzərdə tutduğundan bu maddələr də birbaşa media və jurnalistləri təhdid edən maddələrdir. 2017-ci il həm də bu maddələrdəki sanksiyaların 5-10 dəfə atrırılması ilə yadda qaldı. 100-500 manat arasında olan cərimələrin miqradı 1000-2000 manatadək artırıldı.

Cinayət məsuliyyətindən söz düşmüşkən, 2017-ci il jurnalistlərin diffamasiyaya (böhtan və təhqirə) görə cəlb edildikləri məsuliyyət növlərinə yenisinin əlavə olunması ilə də yadda qaldı. Təəssüf ki, diffamasiyanın dekriminallaşması məsələsi illərdir növbəti – qeyri-müəyyən illərə təxirə salınır. 20 oktyabr 2017-ci ildə Cinayət Məcəlləsinin 147.2-ci maddəsinin sanksiyalarına 3 ilədək azadlığın məhdudlaşdırılması sanksiyası da əlavə edildi. Anoloji dəyişiklik 156.2-ci maddədə də oldu, sanksiyalar arasına 2 il azadlığın məhdudlaşdırılması əlavə edildi. Beləliklə, hər iki sanksiyanın tətbiq dairəsi birbaşa ifadə azadlığı daşıyıcılarıdır. Təsadüfi deyil ki, 2017-ci ildə bloqçu Mehman Hüseynov məhz 147.2-ci maddə ilə 2 il azadlıqdan mərhum edilib.

Yekunda vurğulamaq istərdim ki, məqsədim medianın praktik vəziyyətindəki problemləri saymaq yox, hüquqi mühitdəki yenilik və dəyişiklikləri canlandırmaq idi. 2017-ci ildə medianın hüquqi mühitinin mənzərəsi budur. Və əlbəttə ki, bu, 2018-ci ilə ümid vəd edən bir mənzərə deyil.

https://novator.az/2017/12/31/media-2017-də-əyri-duzəlislər/ 

BARI SUSUN!

Ali Məhkəmənin istəyi ilə hüquqşünas-qeyri hüquqşünas ayrımı etmədən nümayəndəliyin ləğv edilməsi haqlı olaraq Vəkillər Kollegiyasının üzvü olmayan praktik  hüquqşünaslar tərəfindən və digər həssas mütəxəssislər tərəfindən tənqid olunur. Çünki, bu dəyişiklik qüvvəyə mindikdən sonra xüsusilə aztəminatlı və hüquqi müdafiəyə möhtacı olan vətəndaşlar olduqça çətin və müdafiəsiz vəziyyətə düşəcək. Ağlı başında olan hər kəs bunu dərk edir.  

Çox təəssüf ki, bəzi Kollegiya üzvü olan vəkillər problemi əsas hədəfdən  yayındıraraq məsələni bəsitləşdirməyə meyl edir. Guya ki, praktik hüquqşünasların bilgi və qabiliyyəti, yetənəyi çatmadığı üçün Kollegiyadan kənarda qalıblar və bunun mübarizəsini aparırlar. Bu yanaşma olduqca qusurlu və deyərdim ki, qəsdən problemin mahiyyətini cəmiyyətin tam diqqətindən yayaındırmağa hesablanmış davranışdır. 

Dünən geniş bir yazı ilə hər hansı önləyici və məntiqli tənzimləmə gətirilmədən nümayəndəliyin ləğvinin yaradacağı problemlərin bir hissəsinə toxunmuşdum. Odur ki, məsələyə başqa aspektdən baxmağa çalışacağam.

Mən bir haşiyəyə çıxaraq qeyd edim ki, şəxsən Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasına üzv deyiləm və heç bir zaman üzv olmağa cəhd etməmişəm, imtahanlara filan da girməmişəm. Amma mən 22 il öncə İstanbulda hüquq təhsilimi tamamladıqdan sonra rəsmi şəkildə İstanbul Barosunda öncə avukat (vəkil) staşına başlamışam, 1 illik bir təhsil və təcrübə keçdikdən sonra (Avukat)vəkil statusu qazanmışam. Əlbəttə, bu zaman rəsmi olaraq 6 ay müddətdə hakim və savcı (prokuror) stajı (praktikası) da keçmişəm və İstanbul Beyoğlu Adliyyesində faliyyət göstərmişəm. Amma bu mənə asan başa gəlməyib. Öncə Türkiyə Ədliyyə Nazirliyinə qarşı məhkəmə işi başlatmışam. Çünki, Türkiyə vətəndaşı deyildim və vəkillik peşəsi türk vətəndaşlarına tanınmış bir peşə fəaliyyəti idi. Mən 1982-ci ildə Türkiyədə qəbul edilən bir qanundan ("Türk Soylu Yabancıların Türkiye`de Meslek ve Sanat Edinmesi Hakkında Kanun") faydalanaraq 6 aylıq hüquq mübarizəmdə Türkiyə Ədliyyə Nazirliyini  məhkəmədə udaraq vəkillik peşəsini qazandım. 

Bunu sadalamaqdakı məqsədim bəri başdan mənə yönələ biləcək bəzi ittihamları təxmin etdiyimdəndir.  Qeyd etməliyəm ki, bizim bu günkü vəkillərin fəaliyyətini tənzimləyən qanun 18 il öncə-1999-da qəbul edilib. Bu qanun qəbul edilmədən və burda nəzərdə tutulan prosedurlar olmadan öncə mən vəkil statusunu qazanmışdım.  

İndi keçək əsas söhbətimizin məğzinə. 

Öncəliklə qeyd etməliyəm ki, ümumiləşdirmə hər zaman qüsurludir. Bəli bu gün ölkəmizdə vəkillərin sayı çox azdır. Onların keyfiyyətli olanları və həqiqətən bu peşəyə sadiq olanları da var və onların da sayı çox azdır. Burda yazacaqlarım bütün vəkillərə, xüsisi ilə çoxsaylı təzyiq və təhdidlərə baxmayaraq insan hüquq və azadlıqlarının üstünlüyünə inanaraq, peşəsinin mahiyyətini dərk edib, ona sadiq qalaraq fəaliyyətini davam etdirənlərə aid deyil. Bu gün Asabali Müstafayev, Adil İsmayılov, Fuad Ağayev, Yalçın İmanov, Elçin Sadıqov, Fariz Namazlı, Zübeydə Sadıqova? Nemət Kərimli və adını çəkmədiyim xeyli dostlar var ki, onlar vəkil adını şərəflə təmsil edirlər və peşələrini çətinliklə də olsa icra etməyə çalışırlar.

    Lakin bu da reallıqdır ki, saydığım keyfiyyətdə olanlar azlıqdadır. Vəkilləri təmsil edən rəsmi tərəf də daxil olmaqla çoxluğun toplumdakı imici pozitiv deyil. 

Bu günədək vətəndaşlara çox keyfiyyətli hüquqi xidmət göstərən və vəkil peşəsinin haqqını verərək fəaliyyətini sürdürən çox saylı dəyərli hüquqşünaslar məhz vəkilləri təmsil edən və imici müsbət olmayan vəkil yönəticilər və həmin yönəticiləri özlərinin təmsilçisi kimi görməkdə davam edən və susan vəkil çoxluq tərəfindən qalmaqallı şəkildə vəkillikdən atılıblar.

Hamımız çox aydın bilirik ki, Xalid Bağırov, Aslan İsmayılov, Əlayif Həsənov, Fərhad Mehdiyev, Müzəffər Baxışov, Elçin Namazov və adını çəkmədiyim digər dəyərli vəkillər bilgi və bacarıqlarına görə yox, məhz barışmaz peşəkar vəkil mövqelərinə görə vəkillikdən kənarlaşdırılıblar.  

Yenə faktdır ki, çox sayda dəyərli hüquqşünas lisenziyası ləğv edildikdən sonra ümumiyyətlə Kollegiyaya buraxılmayıb və ayrıca təşkilatlanmalarının da qarşısı alınıb. Avropa Məhkəməsinə qədər gedib çıxan və pozuntusu rəsmi şəkildə tanınan İntiqam Əliyev və digərlərinin Azərbaycana qarşı işini xatırlamayan yoxdur.

Yenə hər birimiz gündəlik informasiyalardan bilirk ki, siyasi məhbusları və ya siyasi işlərdə hüququ pozulan tərəfləri müdafiə edən vəkillər tez-tez Kollegiyanın inzibati cəzalandırma təhidid ilə qarşılaşır, xəbərdarlıqlar alır. 

Amma nə hikmətdirsə, öz müvəkkilinin sirrini kitab halına gətirən, hətta mətbuatı toplayıb, geniş təqdimat keçirən vəkil Kollegiya tərəfindən heç bir inzibati sanksiyaya məruz qalmır.  Halbuki, Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında Qanunun 9-cu maddəsi Vəkillər Kollegiyasının vəzifələrini sayanda bu Qanunun tələblərinə uyğun olaraq intizam nəzarətini həyata keçirdiyini də göstərir. Qanunun tələbləri dedikdə isə bura 14-cü, 17-ci, 18-ci və 22-ci maddələrdəki tələbləri nəzərdə tutur. 

Bilməyənlər üçün bu şərtləri bir daha təkrarlamaq istəyirəm. 

Qanuun 14-cü maddəsi Vəkilin andının hətta mətnini dırnaqda təqdim edir:

"Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməklə vəkil vəzifələrimi müstəqil olaraq şərəflə və vicdanla yerinə yetirməyə, ədalətli və prinsipial olmağa, insan hüquq və azadlıqlarını mərdliklə və dönmədən müdafiə etməyə, peşə sirrini qorumağa təntənəli surətdə and içirəm”.

17-ci maddə isə vəkillər üçün vəkil sirrinin nə olduğunu aydınlaşdırır. "I. Vəkilin peşə vəzifələrinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar aldığı məlumatlar, verdiyi məsləhətlər və arayışlar vəkil sirrini təşkil edir".

Vəkil sirri hüquqi məsuliyyət gətirirsə, vəkil andı da etik məsuliyyət gətirir və 18-ci maddədə vəkil etikası dedikdə həm də "vəkil sirrindən özünün şəxsi və başqalarının tamahkarlıq və digər məqsədləri üçün istifadə etməməli olduğunu" vurğulayır. 

Qanunun 22-ci maddəsi isə çox açıq şəkildə bildirir ki, "…o cümlədən vəkil etikası normalarının pozulması halları aşkar olunduqda" o, intizam məsuliyyətinə cəlb edilir. 

Vəkillər Kollegiyası bilməmiş deyil ki, Vəkilin öz müştərisinin məktublarını yayması sadəcə etik, inzibati məsuliyyət yox, cinayət məsuliyyəti də yaradır. Nümayəndələrin etibar edilmədiyi, sadəcə vəkillərin məşğul olduğu Cinayət Məcəlləsinin 155-ci maddəsi Yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər məlumatların sirrini pozmanı cinayət əməli kimi görür və cinayət məsuliyyəti gətirir. Cinayət Məcəlləsinin bir sonrakı 156-cı maddəsi isə şəxsi həyatın toxunulmazlığını pozmanı, yəni şəxsi və ailə həyatının sirri olan məlumatların, belə məlumatları əks etdirən sənədlərin, video və foto çəkilişi materiallarının, səs yazılarının yayılması, habelə satılması və ya başqasına verilməsi qanunsuz toplanılmasını cinayət əməli hesab edir. 

Hüquqşünas nümayəndələr səslərini duyurmaq üçün etiraz tədbiri keçirmə qəraını elan etdikdən sonra kompanya başladan, bu gün sosial şəbəkədə səslərini başına alan, nümayəndə kimi fəaliyyət göstərən hüquqşünasları savadsızlıqda ittiham edən, vəkillikdən çıxarılanlara bacarıqsız deyən, hətta artıq vəkilliyə yeni qan gəldi, köhnə rəhbərlik getdi hər şey düzəlir deyənlərin də belə mövzularda səsi çıxmır:

• Deyə bilmirlər ki, müdafiə etdiyi şəxsin sirlərini yayan, onu kitab halına gətirən (yəni konkret cinayət əməli törədən) bir şəxslə mən eyni Kollegiyada olmamalıyam. 
• Deyə bilmirlər ki, hakimin bir məktubu ilə mənim həmkarlarımı qaralayıb kollegiyadan ata bilirsən, lakin vətəndaşın hüququnu çeynəyən vəkilə toxuna bilmirsən. 
• Deyə bilmirlər ki, saatına 2 manat verilən vəkillə ölkənin hüquq yükü götürülə bilməz.
• Deyə bilmirlər ki, ölkədə pulsuz hüquqi yardım haqqında qanunun qəbul edilmədən, bütün universitetlərdə hüquq təhsilinin yolu açılmadan sadəcə vəkillər kollegiyasına qeyd olunmuş bir ovuc vəkillə həm cinayət, həm inzibati həm də mülki işlərdə ölkə vətəndaşlarına keyfiyyətli hüquqi xidmət vermək mümkün deyil, xəyaldır.  
• Bunları deyə bilmirsizsə danışanlara mane olmayın, barı susun!

Dövlət niyə Allahın nümayəndəsini bəndəyə çox görür?

Oktyabrın 31-də Milli Məclis Ali Məhkəmə sədrinin təşəbbüsü ilə təqdim olunan qanun layihəsini səthi müzakirə edərək təsdiqlədi. Milli Məclis birinci dəfə deyil cəmiyyətin mənafeyini kənara atıb geniş müzakirə aparmadan, ictimai rəyi dinləmədən, dar mənafeləri qorumaq üçün qanun qəbul edir. Yenə belə oldu. Xalqın mənafeyinin ziddinə addım atıldı. Bir həftə öncə layihəni natamam adlandırıb plenar iclasın müzakirəsinə belə çıxarmayan parlamentin sədri bu dəfə görünür “əmr dəmiri kəsər” prinsipi ilə hərəkət edərək, daha yuxarıdan gələn əmri sorğusuz-sualsız icra etmək yolunu seçdi.

Beləliklə, ədalət axtarılan yer olmaqdan çoxdan uzaq düşmüş məhkəmələrdə vətəndaşın özünün seçdiyi nümayəndə vasitəsilə təmsil olunmasını yasaqlayan qanun qəbul edildi. Bununla da 10 milyonluq əhali özünün müdafiəyə ehtiyacı olan bir quruma – üzvlərinin sayı 900 nəfərə çatan Vəkillər Kollegiyasına məhkum buraxıldı. Bu dəyişikliyin doğuracağı nəticələrlə bağlı suallara cavab tapmağa çalışaq.

Rəsmi statistikaya görə, Azərbaycan əhalisinin sayı 10 milyon nəfərə yaxınlaşır. Əhalinin təxminən 3 milyon nəfərə yaxını Bakı, Sumqayıt və Abşeronda, qalan 7 milyon 20 min nəfəri ölkənin digər yerlərində yaşayır.

Bakı və ətrafında iqtisadi imkanlar regionlara nisbətən daha çox olduğundan ölkədə qeydiyyatda olan vəkillərin 700 nəfərə yaxını məhz mərkəzdə fəaliyyət göstərir. 7 milyon 20 min nəfərin yaşadığı regionlarda isə cəmi 200-220 praktik vəkil var. Yəni nümayəndəlik institutunun ləğvindən sonra bütün regionlarda orta hesabla hər 30 min nəfəri 1 vəkil təmsil edəcək.[1]

Nümayəndəliyin ləğvi ilə ilk növbədə regionlarda yaşayan 7 milyondan çox adamın məhkəmələrə çatımlığı ciddi problemə çevrilir. Hazırda vəkillərin bütün məhkəmələrdə – cinayət, inzibati və mülki işlərdə – vətəndaşları təmsil etməsi mümkün deyil. Bu günədək sadəcə cinayət işlərində proseslərə çıxan vəkillər rayonlarda hər zaman vəkil çatışmazlığı səbəbindən çox keyfiyyətsiz müdafiə təşkil edirlər və həmin başdansovdu müdafiə, vəkil çatışmazlığı regionlarda aydın hiss olunur. İndi sayı cinayət işlərindən on dəfələrlə çox olan mülki və inzibati işlərin də bu vəkillərə həvalə edilməsi nəticəsində yaranacaq vəziyyəti təsəvvür etmək çətin deyil.

Yeni fəaliyyətə başlayan və bütün məhkəmələri əhatə etməsi nəzərdə tutulan elektron məhkəmə portalına adaptasiya edilmiş məhkəmələrdə olan işlərin sayı 373 min 748 göstərilir.[2] Hazırda məhkəmədə olan işləri qeydiyyatda olan vəkillərin sayına bölsək, hər vəkilə 400-dən çox iş düşəcək. Halbuki heç kimə sirr deyil ki, qeydiyyatda olan vəkillərin də 20-25%-i praktik fəaliyyət göstərmir. Beləliklə, problem sadəcə rayonlarda deyil, bütün ölkə üzrə yayılacaq.

Sonuncu devalvasiyadan sonra manatın dəyər itirməsi vətəndaşlarla banklar arasında kreditlərə dair çoxlu mülki mübahisənin ortaya çıxmasına səbəb olub. Bu il problemli kreditlərin həcmi 15% artaraq, 1 milyard 740 milyon manatı keçib. Problemli kreditlər ümumi kredit portfelinin 12%-ni əhatə edir.[3] Son dəfə keçən il Mərkəzi Bank açıqlamışdı ki, ölkə üzrə krediti olan şəxslərin sayı təxminən 2 milyon 533 min, zaminlərlə birlikdə 3 milyon 738 min nəfərdən çoxdur.[4] Bu rəqəmi baza kimi götürdükdə problemli krediti olan şəxslərin və zaminlərin sayının 440 mindən çox olduğu qənaətinə gəlmək mümkündür. Dəqiq statistika açıqlanmasa da, problemli kreditlərin xeyli hissəsinin məhkəmə mübahisəsinə çevrildiyi bəllidir. Onların qalan hissəsinin də yaxın gələcəkdə məhkəmə mübahisələrinin mövzusu olacağını təxmin etmək üçün kahin olmağa ehtiyac yoxdur. Hər dörd problemli kreditdən biri məhkəmə mövzusu olsa, o zaman sırf bu mübahisələrlə bağlı məhkəmə işlərinin sayı 110 mini ötür.

Heç kimə sirr deyil ki, vətəndaşların ehtiyac içərisində olduğunu bilən, onları müdafiəsiz görüb müxtəlif hiylələrlə kredit bataqlığına salan banklara qarşı məhkəmə işlərində nümayəndələr olmasa, vətəndaşların vəziyyəti daha da ağırlaşacaq, minlərlə, on minlərlə adam banklar qarşısında tamamilə müdafiəsiz qalacaq. Üstəlik, nəzərə almalıyıq ki, belə əhali kütləsinin əksər hissəsi rayonlarda yaşayır. Deməli, problemli kreditlərə aid məhkəmə proseslərində bankların vətəndaşları üstələməsi çox asan bir işə çevriləcək.

Nümayəndəliyin ləğv edilməsi minlərlə nümayəndənin işsiz qalması ilə nəticələnəcək. Onların ailə üzvlərinin sayını da bura əlavə etdikdə aydın olur ki, birbaşa bu akt nəticəsində gəlir mənbəyini itirənlərin sayı on minlərlə ölçüləcək.

Nümayəndəliyin ləğvi Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə çıxarılan işlərin sayında ciddi azalmaya səbəb olacaq. Çünki məhdud sayda vəkillə yüz minlərlə işi yerli məhkəmələrdə keyfiyyətli aparmaq və Avropa Məhkəməsi standartlarına uyğun hala gətirmək mümkün deyil.

Bu gün cinayət işlərinə yalnız vəkillər çıxa bilir, çünki dövlət keyfiyyətli hüquqi yardım bəhanəsi ilə nümayəndələri belə işlərdə müdafiəyə buraxmır, bununla guya keyfiyyətli hüquqi yardımı təmin edir. Dövlətin keyfiyyətli vəkil xidməti dediyi xidmətin saatı isə cəmi 2 manatdır. Beləliklə, dövlət əslində cinayətdə təqsirləndirilən adamı müdafiəsiz qoyub. İndi bu prosesə təkcə cinayətdə təqsirləndirilənlər deyil, istənilən səbəbdən hüquqları pozulan hər kəs daxil edilir.

Ölkədə 600-dən çox hakimin, 600-dən çox hakim köməkçisinin, prokurorluq orqanlarında, DİN-də, vergidə, DTX-da, gömrükdə fəaliyyət göstərən minlərlə prokurorun, müstəntiqin qarşısında 10 milyon vətəndaşı cəmi 900 vəkil müdafiə edir, Ali Məhkəmədə işlərə yalnız vəkillər çıxır. İndi nümayəndəliyin ləğvi ilə yüz minlərlə mülki və inzibati iş də vəkillərin çiynində qalacaq. Nəticədə ortaya çıxan “keyfiyyət” dünyada anoloqu olmayan keyfiyyət olacaq.

Nümayəndəliyin ləğvi təşəbbüsünün hakimlərdən gəlməsi təsadüfi deyil. Məhkəmələrdə hakimlərin hüquqdan kənar hərəkətlərinə etiraz edib varlığını göstərən vəkilləri dərhal Vəkillər Kollegiyası vasitəsilə cəzalandıran, vəkillikdən çıxartdıran hakimlərin nümayəndələrə birbaşa təsir imkanları yoxdur. Bu da onların müdafiə üzərində mütləq nəzarət qurmasına mane olur. Bəzi vəkillər, xüsusilə insan hüquq və azadlıqlarını və siyasi məhbusları müdafiə edənlər isə rahatlıqla hakimlərə doğruları hayqırmaqdan qorxmur, vəkillikdən atılsalar da nümayəndə kimi fəaliyyətlərini sürdürə biləcəkləri üçün daha ötkəm olmağı bacara bilirlər. İndi mahiyyətindən aslı olmayaraq istər cinayət işində, istərsə də inzibati, mülki işdə bütün vəkillər hakimlərə görə “kollegiya məngənəsinə” salınmış vəziyyətdə olacaqlar. Beləliklə, müdafiə tərəfi üzərində tam nəzarət təmin ediləcək.

Yekunda xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, vəkilliyin tam siyasi nəzarət altında olduğu vəziyyətdə nümayəndəliyin tamamilə ləğv edilməsi, heç olmasa hüquqşünas ixtisası olan şəxslərin nümayəndə kimi çıxış etməsinə də imkan verilməməsi birbaşa öz hüquqlarını qoruya bilməyən vətəndaşları yerli-dibli müdafiəsiz buraxmağı hədəfləyir.

Son illər evləri əllərindən alınan, sökülən, başlarına uçurulan, torpaqlarından zorla çıxarılan, banklar tərəfindən soyulan, hüquqlarını icra edərkən müxtəlif bəhanələrlə inzibati sanksiyaya məruz qoyulan, barəsində haqsız cərimə protokolları yazılan yüz minlərlə vətəndaşı məhz hüquq müdafiəçiləri, hüquqşünaslar nümayəndə qiyafəsində müdafiə etməyə çalışırdı. Xırda istisnaları nəzərə almasaq, nümayəndələr çarəsizlərin çarəsi, kimsəsizlərin kimsəsi idi. İndi ölkə vətəndaşları tam kimsəsiz və çarəsiz buraxılır…

[1] https://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/

[2] https://courts.gov.az/az/

[3] http://fins.az/bank/925557/problemli-kreditler-rekord-hedde-chatdi-ekspert.html

[4] http://az.baku.ws/social/6165-azrbaycanda-krediti-olanlarn-say-acqland.html 

Mənbə- https://novator.az/2017/11/06/dovlət-niyə-allahin-numayəndəsini-bəndəyə-cox-gorur/

30000 nəfərə bir vəkillə keyfiyyətli hüquqi müdafiə mümkündürmü?

Bu gün Milli Məclis bu xalqın mənafelərinin ziddinə daha bir addım atdı. Onsuz da çoxdan ədalət axtarılan yer olmaqdan uzaq olan məhkəmələrdə vətəndaşların öz seçdikləri nümayəndə vasitəsi ilə təmsil olunmalarını qadağan edən qanun dəyişikliklərini qəbul etdilər. Beləliklə, 10 milyon əhali özünün müdafiəyə ehtiyacı olan bir quruma- sayı 900 nəfər olan Vəkillər Kollegiyasına məhkum buraxıldı. Bu nə deməkdir?

1. Azərbaycanın paytaxtı Bakı və ətrafında yaşamayan 7milyon 20 min nəfər əhalini cəmi 235 vəkil təmsil edəcək. Yəni hər 30 000 nəfəri bir vəkil təmsil edəcək. (Qeyd- Dövlət Statistika Komitəsinin son məlumatına əsasən Bakı, Abşeron və Sumqayıtdan kənarda yaşayan (qeydiyyatda olan) əhali sayı 7 milyon 20 min nəfərdir. Bu bölgələrdə cəmi 235 vəkil fəaliyyət göstərir. https://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/)

2. Hazırda məhkəmədə olan işləri vəkillərin sayına bölsək, hər vəkilə 500-dən çox iş düşəcək. (sadəcə  https://courts.gov.az/az/ saytına adaptasiya edilən məhkəmələrdə olan işlərin sayı 373 748 işdir)

3. Vətəndaşları müxtəlif hiylələrlə aldadıb, kredit bataqlığına salan banklara qarşı minlərlə vətəndaşı müdafiə edən nümayəndələr olmadığından, həmin əhali kütləsinin əksəriyyəti rayonlarda olduğundan, banklar qarşısında müdafiəsiz qalacaqlar.

4. Minlərlə nümayəndə işsiz qalacaq və onların minlərlə ailə üzvünün gəlir yerləri olmayacaq, ehtiyac içərisinə düşəcəklər.

5. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə çıxarılan işlərin sayında ciddi azalma olacaq. (Çünki, məhdud sayda vəkillərlə yüz minlərlə işin yerli məhkəmələrdə keyfiyyətli aparılması və AİHM standartlarına uyğun hala gətirilməsi ciddi şübhə altına düşəcək)

6. 600-dən çox hakimin, 600-dən çox hakim köməçkilərinin, Prokurorluq orqanlarında, DİN-də, Vergidə, Gömrükdə fəaliyyət göstərən minlərlə mstəntiqlərin, prokurorların qarşısında cəmi 900 nəfər vəkil 10 milyon insanı cinayət, inzibati və məhkəmə işlərində "keyfiyyətli' təmsil edəcək. 

7. Hakimlərin gülü açacaq! (Məhkəmələrdə hakimlərin hüquqdankənar hərəkətlərinə etiraz edib, varlıq göstərən vəkilləri dərhal Kollegiya vasitəsi ilə cəzalandıran, vəkillikdən atdıran hakimlərin nümayəndələrə heç bir təsir imkanları yox idi. Bu da onları zaman-zaman çilədən çıxarırdı. Ayrıca, bəzi vəkillər rahatlıqla hakimlərlə münaqişədən qorxmur, vəkillikdən atılsalar da nümayəndə kimi fəaliyyətlərini sürdürə biləcəkləri üçün daha ötkəm olurdular. İndi bütün vəkillər hakimlərə görə Kollegiya torbasına salınmış vəziyyətdə olacaq. Beləliklə, tam kontrol təmin ediləcək.