24 Ekim 2016 Pazartesi

JOINT PACKAGE OF PROPOSLAS Of representatives of Azerbaijan’s civil society For improvement of legislation regulating the activities of civil society

Joint Package Of Proposlas
Of representatives of Azerbaijan’s civil society
For improvement of legislation regulating the activities of civil society

Introduction
The right to freedom of association is one of the most important human rights that we possess. Along with the freedom of peaceful assembly, it is one of the fundamental rights designed to protect people’s ability to come together and to work for common welfare (benefit).
This right is a crucial tool for the implementation of many other civil, cultural, economic, political and social rights. The right to freedom of association also plays a key role in the establishment and existence of effective democratic systems, which are a channel for dialogue, pluralism, tolerance and broad world outlook and in which minorities or dissent or beliefs are respected.
The right to freedom of association may be considered new for Azerbaijan. After Azerbaijan gained its independence, this right was enshrined in its Constitution and citizens began to enjoy this right thereafter. This right became even more widespread as Azerbaijan joined the Council of Europe.
The right to unite in non-governmental organizations is an integral part of this right. NGOs that spread over a wider area in Azerbaijan starting from 2001, has experienced serious obstacles to the right to freedom of association.
According to official figures, currently there are more than four thousand registered NGOs in Azerbaijan. At first glance, it may look a big figure, but compared to the situation in neighboring and developing countries it is indeed a very small figure.
According to the data from 2015, more than 34,000 NGOs are operating in Estonia, which was also part of the Soviet Union for more than 60 years together with Azerbaijan and whose population is less than 1.5 million. Neighboring Georgia, another ex-Soviet country with a population of about 4 million, is home to more than 20,000 NGOs. Comparably, the situation in Azerbaijan is not encouraging.
Another disheartening factor is the strong deterioration of the NGO environment in the country. Beginning from 2013, interferences with the NGO environment have led to an extremely strained situation. Majority of registered NGOs performing their true functions and being useful for separate layers of society have been forced to cease their operations.
The purpose of presenting these proposals is to eliminate the legal and practical problems existing in the NGO environment since 2013 and to call the government’s attention to reconsidering the legislation, which causes these problems, and creating new legislation according to democratic legal principles.  
General views
In keeping with the tenor of Article 58 of the Constitution of the Republic of Azerbaijan, Article 11 of the European Convention on Human Rights and Article 22 of the UN Covenant on Civil, Political and Cultural Rights, the country's legislation establishing the legal regulation of the right to freedom of association[1] should be monitored and redrafted taking into account the legal issues that have arisen recently as well.
Article 58 of the Constitution protects the right to freedom of association in a broader fashion and does not provide for the necessity of any restrictive legal procedures for the exercise of freedom of association. The fact that a procedure not envisaged in the Constitution is provided for by a law and that, moreover, these procedures include numerous restrictive rules is contrary to the very essence of the Constitution. By law, regulation of freedom of association may be subject to certain restrictive procedures. But such procedures must be in accordance with the test of “necessity in a democratic society” and must be the norms that govern this freedom and facilitate its realization rather than restricting and fundamentally destroying it.  
Legislative acts regulating the activities of NGOs, funds, public associations, non-commercial entities, communities and civil society in general should be redrafted with the participation of the public respecting democratic values (with the active participation and consensus of NGOs, political parties, media representatives, religious communities and independent experts). They should be rid of the norms existing in the laws or introduced later on, which restrict and narrow the freedoms or subject their realization to very complicated procedures. They should be turned into a legislation that regulates the freedoms in consideration of international legal standards acceded to by Azerbaijan, case law of the European Court of Human Rights, and opinions of international organizations, including the Venice Commission.  
For radical improvement of the situation, in fact, it is already very unlikely that the laws in this area may improve through amendments, because rather than renormalize laws through amendments after the manifold changes and additions introduced with the aim of bringing freedoms under control and restricting them, it would be more appropriate to work on drafts, to table and pass bills that are more protective of freedoms. Before this step is taken, it is important to make some urgent changes in the following laws at least to restore freedom of association and to enable the functioning of civil society.  
Law of the Republic of Azerbaijan on non-governmental organizations (public associations and funds)

A.                Elimination of registration and operation problems

1.                  According to the Constitution, freedom of association is not a freedom exercised by obtaining prior permission from the relevant state body. Therefore, registration procedures should be simplified for people wishing to realize their freedom of association and to establish NGOs and public associations, as well as branches and representations of foreign non-commercial organizations, and registration of non-commercial entities should be transferred to the notification system as with organs of the press. Any legal or natural person or group of persons should be able to unite without prior permission and by providing a notification to the relevant state body in this regard to start operating freely after some time (not more than 3 days). In so doing, full opportunities should be provided for utilization of the infrastructure of e-government system in the country and notification should be adapted to the electronic system. Except when there is already a registered legal entity with the same name and except the grounds specified in Article 11 § 2 of the European Convention on Human Rights, the relevant state body must officially register the organization and provide its founders with a certificate and an extract from the register within 3 days. In all cases, the organization should be able to start its legal activity after 3 days. Branches and representations of foreign non-commercial organizations must also be registered in accordance with these principles, as well as by submitting decisions confirming their registration in their country of origin and related to the opening of a representation and appointment of a representative.  
2.                  The scope of documents required from NGOs must be sharply decreased. Since the decision of the founding meeting already contains the information on the founders and the organization's location, there is virtually no need for additional documents. If no change has happened with regard to the founders at the general meeting and the legal representative has not been changed, it is groundless to demand submission of updated information to the Ministry of Justice and this requirement must therefore be removed from the legislation. Since there will be no need for a statutory change after the adoption of an Exemplary Charter, registration of such a change cannot be required either.  
3.                  The presence of NGO naming provisions in the law, except for existence of same names, such as notifying about inadmissibility of selecting certain names and requiring congruity between the name and the purpose are the reasons, which indirectly restrict the freedom and are not based on a legitimate ground. It is unacceptable to have such restrictions in the law. Therefore, the restrictive approach to the choice of names should be abandoned. Particularly unacceptable is the requirement to obtain permission from relatives of famous people for using their names. How should the founders of a public union studying the legacies of Nizami Ganjavi, Fuzuli or Nasimi find their heirs and obtain permission? It is not a logical or doable requirement.
4.                  Along with the Law on Non-governmental organizations (public associations and funds), an Exemplary Charter must be approved for NGOs and Funds. This Charter must determine the single form of management of an association or fund, and all NGOs must adopt a management system conforming to this form. Thus, the emergence of a claim about Charters' nonconformity to the legislation will be prevented. In addition, this Exemplary Charter must establish a framework for action for NGOs by listing the legitimate grounds for restriction of freedom of association stipulated in the Constitution and the European Convention on Human Rights and Freedoms. So, this framework must be a pre-determined and accepted framework for action for everyone. The Exemplary Charter must grant NGOs freedom to choose their lawful areas of activity. Thereby, NGOs' lawful activities will be ensured.  
5.                  Direct and related normative legal acts regulating the activities of NGOs must be reviewed. Their provisions must not hinder NGOs' activities, but be regulatory;
6.                  All illegitimate provisions impeding the activities of non-profit organizations, branches or representations of foreign non-profit organizations must be eliminated. Grant and donation registration system must be abolished. Information about the received grants and donations must be presented simply in the annual financial report. Bank operations on grants and donations must be completely free and independent of any prerequisite. Both payment systems permitted by law, that is cash and wire transfer systems must be allowed for grant and donation payments.
7.                  The system that requires registration of donors must be abandoned. All provisions that prevent donors from operating freely must be removed from the legislation.
8.                  The provisions stipulating registration of service contracts in case of the provision of services with funds received from a foreign source must be discarded. All income irrespective of its source must be disclosed within the system envisaged in tax returns.  
9.                  Activities of the branches and representations of the foreign NGOs operating in Azerbaijan must not be restricted in any way. Provisions that prevent them from opening branches in more than one place must be overturned. The mandatory precondition for deputy heads of such organizations to be Azerbaijani citizens must be removed. This type of discriminations in the legislation must not be allowed.   
10.              Impedimental legislative procedures required for registration of representations and branches of foreign legal entities must be simplified. Particularly, the requirement to conclude an agreement must be repealed. They must be provided with equal rights with Azerbaijani NGOs. In addition to the procedures required for local NGOs, submission of a certified copy of the document confirming that the foreign legal entity operates legally in its country of origin and the organization's decision to open a representation or branch must be sufficient for registration of branches and representations of foreign legal entities. Decision No.43 dated 16 March 2011 of the Cabinet of Ministers of Azerbaijan Republic on approval of the "Rules for Conducting Negotiations for Preparation and Signing of an Agreement for the State Registration of Branches or Representations of Foreign Non-governmental Organizations in the Republic of Azerbaijan" must be annulled. The government must be deprived of intervention opportunities at this stage.  
11.              The scope of activity of NGOs and public associations must not be restricted without a legitimate basis in the law. Specifying what kinds of activity NGOs can engage in is a directly restrictive approach and this method must be abandoned. Restrictions on the activities may be imposed in a balanced way in cases of legitimate limitations specified in the Constitution of the country, Constitutional law and Article 11 of ECHR and where they arise from necessary social pressure in a democratic society. In general, defining the type of activity by name or requiring that the type of activity is included in the name and restrictions placed on conducting exit polls are direct and illegitimate interferences with freedoms, and this method is unacceptable.  
B.                Elimination of problems concerning termination of activity
            Termination of NGOs' activities must happen only by court order:
·                     The reason that provides a basis for termination must be quite clearly, accurately and comprehensively envisaged in law by indicating Constitutional and Conventional grounds, must allow clear foreseeability of prohibitions, and must not consist of vague expressions or norms allowing for broad interpretation;
·                     The purpose and the result of the legal reasons forming the basis for termination must exclusively be for one or several of the legitimate public interests listed in Articles 3.5 and 3.6 of the Constitutional Law on Regulation of the Exercise of Human Rights and Freedoms in the Republic of Azerbaijan, as well as Article 11 § 2 of the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, namely national security, territorial integrity, public safety and security, prevention of disorder and crime, protection of health and morals, and protection of the rights and freedoms of other persons;
·                     Termination must occur when it is aimed at protecting the most important values necessary for the existence of a democratic society and is applied as a last resort in a democratic society. That is, if other reasonable and effective means that would place fewer restrictions on freedom of association in order to protect legitimate public interests have been exhausted;  
·                     Termination of an NGO's activity by putting an end to freedom of association or imposition of other penalty sanctions must be proportionate to freedom of association. That is, the benefit from the protection of legitimate public interests must be greater than the damage that the restriction (considering the sanctions to be applied) will cause to freedom of association.
1.                  Artificial reasons serving as the basis for termination of NGOs' activities must be removed from the Law. Issuance of a written warning to the NGO or punishing it administratively alone must not provide the basis for its liquidation. The amounts of administrative fines must be returned to the thresholds effective until 2008 and be adjusted to the minimum wage index applied in the country. Astronomical fines for non-profit organizations, which do not pursue any commercial purposes, must be removed from the Administrative Violations Code.  
2.                  The provisions regulating the empowerment of the Ministry of Justice to check the compliance of NGOs' activities with the legislation and their Charter must be removed from the legislation. The Decision No.11 dated 28 December 2015 of the Board of the Ministry of Justice on approval of the "Rules for examining the activities of NGOs, branches or representations of foreign NGOs" must be revoked.  

C.     Responsibility for violators of the implementation of legislation
1.                  Actions that restrict NGOs' freedoms, arbitrarily refuses registration, requires additional documentation, involves red tape, and creates artificial barriers to their legitimate activities must entail administrative and criminal liability, regardless of who commits them. Accordingly, new articles must be added to the Administrative Violations Code and the Criminal Code. Officials and agencies, who commit illegal actions or inaction that hinders the activities of NGOs or illegally restricts their rights, must bear administrative responsibility. If such actions are committed deliberately, with a mercenary motive or through abuse of power, criminal responsibility must be stipulated.         

Law of Azerbaijan Republic on State Registration and State Register of Legal Entities
1.                  The provisions concerning NGOs in the Law on State Registration and State Register of Legal Entities must be revised. State registration must be implemented in a simplified form according to the notification system. The norms not based on a legitimate legal purpose must be annulled.  
2.                  Distinction made between commercial and non-commercial entities must be fully amended in favor of non-commercial entities. Registration of branches and representations of foreign non-profit organizations must be simplified as provided above, the Agreement condition and other provisions creating artificial obstacles must be repealed.
3.                  Overall, ten different laws amending this Law were passed over the years 2010-2016, and each of them had restrictive objectives. So, except for technical changes, the restrictive provisions introduced by these laws must be removed from the legislation. In particular, requiring "the opinion of the relevant executive agency for state registration of non-commercial legal entities having areas of activity related to promotion of religious values in their charter" amounts to making a right subject to political considerations and restricting freedoms illegitimately.  

Law of Azerbaijan Republic on Grant
1.                  Eighteen different restrictive changes and additions were made to this law through different laws, once in 2009 and four times in 2013 and 2014. Practically all of them were restrictive in nature. Therefore, they must be discarded.  
2.                  The provisions prescribing registration of grants and donations must be rescinded. Information on received grants and donations must be presented simply in annual financial reports. Bank operations on grants and donations must be freely performable without the requirement to present a notice. Both payment systems permitted by law, that is cash and wire transfer systems must be allowed for grant and donation payments.  
3.                  The system requiring registration of donors must be abandoned. Irrespective of their location, donors must be enabled to freely give grants to any civil society organizations or individuals operating in the country. Provisions requiring grants' appropriateness to their purpose to be assessed by the relevant executive agency, as well as all other provisions that hinder activities must be removed from the legislation. Decision No.216 dated 5 June 2015 of the Cabinet of Ministers of Azerbaijan Republic on approval of the "Procedure for registration of grant agreements (decisions)" which stipulates registration of grant agreements, as well as Decision No.339 dated 22 October 2015 of the Cabinet of Ministers of Azerbaijan Republic on approval of the "Procedure for foreign donors' acquiring the right to give a grant in the territory of the Republic of Azerbaijan" must be annulled.
4.                  Decision No.336 dated 21 October 2015 of the Cabinet of Ministers of Azerbaijan Republic on approval of the "Procedure for submission of information on the amount of donations received by NGOs, as well as branches or representations of foreign NGOs and persons granting the donation" must be repealed.
5.                  The provisions stipulating registration of service contracts in case of the provision of services with funds received from a foreign source must be discarded. All income irrespective of its source must be disclosed within the system envisaged in tax returns. The rules governing "registration of service contracts under grants received from a foreign source" must be rescinded.
6.                  All administrative penalty sanctions stipulated for donors and recipients with regard to giving and receiving grants must be abolished and removed from the Administrative Violations Code. 

Law of Azerbaijan Republic on Volunteer Activity

A subsection added to Article 11 of the Law on Non-Governmental Organizations (Public Associations and Funds) on 19 December 2013 determines: "The presence of assistants in non-governmental organizations and their legal status are defined by the non-governmental organization's founding documents and the Law of Azerbaijan Republic on Volunteer Activity." Article 6 of the Law on Volunteer Activity lists the obligations of the organizers of volunteering, and an NGO intending to recruit volunteers will have to sign a written contract with the volunteer, to provide life and health insurance for the volunteer in all cases, to engage the volunteer in trainings when necessary, and inform the State Migration Service of Azerbaijan Republic about foreign volunteers and stateless persons. Here, requiring the same standard regardless of the nature of the work, irrespective of whether it is short-term or one-time, is not the right approach. Sometimes NGOs have to use the help of volunteers at an event lasting for a few hours. In this case, it is not possible anymore. This requirement, in fact, serves to encumber NGOs.
In addition, Article 10 of the Law says that "The international organizers of volunteering, including foreign volunteers and stateless persons may do volunteer work in the territory of the Republic of Azerbaijan only in collaboration with the organizers of volunteer activities in the Republic of Azerbaijan". This approach is entirely restrictive in nature. It thus restricts all opportunities to act for participants of a volunteer mission, who want to voluntarily teach a foreign language in the country. These restrictive provisions must therefore be removed from the legislation and the existing provisions must be softened.   

Law on Freedom of Religious Belief and Law on Fight against Religious Extremism

1.                  The Law on Freedom of Religious Belief, which was adopted on 20 August 1992, has been amended through different laws 16 times. Particularly over the past 7 years, changes and additions were made to the law 11 times. Six of them occurred directly in the years 2013-2015. In the last 7 years, 62 different additions and changes were made to the Law, which itself consists of only 31 articles. The vast majority of these changes are restrictive. In addition to this law, the Law on Fight against Religious Extremism was adopted in 2015 and has served to impose maximum restrictions on the freedoms in this area. Therefore, this law must be rid of all restrictive provisions.
2.                  A new condition on religious literature being labeled by a government agency with a specific control mark has been introduced into the law. This means a significant restriction on freedom of conscience and freedom of expression and needs to be removed from the legislation.   
3.                  A number of provisions causing interreligious discrimination in the country have been introduced into the law. Unlike other religions, Islamic rituals and ceremonies can be performed only by the citizens of the Republic of Azerbaijan. Citizens of Azerbaijan Republic, who have received their religious education abroad, are prohibited from holding Islamic rituals and ceremonies. All these provisions must be removed from the legislation.  
4.                  Provisions relating to the rules for the registration of religious organizations and religious communities are ridiculous. Along with the documents stipulated in the Law of Azerbaijan Republic on State Registration and State Register of Legal Entities, the documents required for registration also include "application submitted by at least fifty adults or their authorized representatives with enclosed founding protocol and charter of the community, the list of the founders of the religious community indicating their nationality, place of residence and date of birth, copies of their identification documents, principles of religious teaching, as well as information on the date of establishment of the religious community, its forms and methods of activity, traditions and attitude towards family, marriage and education, and restrictions on the rights and responsibilities of the members of the community". The vast majority of this information being a prerequisite for the exercise of the right to freedom of association is not a legitimate approach. Such restrictive legislative provisions must be repealed.  
5.                  Requiring the opinion of the State Committee for Religious Affairs, in addition to all documents, for registration of religious communities is a provision, which blocks legal procedures and unreasonably restricts the freedom, and must be abolished.
6.                  The fact that religious communities are allowed to operate only in their registered address and are not allowed to operate throughout the country is another restrictive approach and must be abolished.  
7.                  Prohibition of demonstrating religious slogans and other religious attributes outside places of worship in public places is an illegitimate interference with persons' right to freedom of assembly and freedom of expression and must be repealed.  
8.                  Provisions envisaging registration of grants and donations received by religious organizations, as well as responsibilities stipulated in this connection must be reversed.  

Administrative Violations Code, Criminal Code

1.                  The following provisions, which were added to the Administrative Violations Code after the provisions restricting the activities of civil society were introduced into the legislation, must be completely removed from the legislation.
·                     Article 432, which regulates "violation of the legislation on receiving (giving) grant";
·                     Article 465, which deals with "failure to include information about donations in financial reports"; 
·                     Article 466, which governs "giving or receiving donated money in cash";
·                     Article 579, which regulates "violation of the legislation on non-governmental organizations";
·                     Article 580, which governs "impeding the process of studying the compliance of the activities of NGOs and branches or representations of foreign NGOs with their charters (regulations) and the legislation";
·                     Article 581, which regulates "failure of NGOs or branches or representations of foreign NGOs to eliminate the violations noted in the warning or directive of the relevant executive agency in a timely manner";
·                     Article 582, which regulates "violation of the rules on functioning of branches or representations of foreign NGOs".
2.         The following articles, which have been recently entered into the Criminal Code and are essentially incompatible with democratic law principles and stipulate up to five years' imprisonment, must be removed from the Criminal Code.
·                     Article 167-2.  Production, importation with the purpose of selling or distributing, sale or distribution of religious literature (in paper or electronic format), audio and video materials, items and goods and other informational materials of religious content without relevant permission;
·                     Article 168. Creating, leading or participating in a group, which under the pretext of propagation of religious denominations and performance of religious rituals carries out activity that violates public order, or harms citizens' health, or violates the rights of citizens regardless of its form, as well as distracts citizens from performance of their duties established by law;  
·                     Article 168-1. Performance of Islamic rituals and ceremonies by a citizen of Azerbaijan Republic, who has received religious education abroad, and conducting of religious propaganda by a foreigner or a stateless person.

Signatures:
1.      Aghaliyev Khalid, lawyer, Civil Society Platform
2.      Aghayev Rovshan, expert economist, Civil Society Platform
3.      Aliyev Intiqam, Legal Education Society
4.      Aliyev Mehman, Turan” News Agency, Civil Society Platform
5.      Aliyev Samir, Media and Public Initiatives Public Union
6.      Baghirov Khalid, lawyer, Civil Society Platform
7.      Chobanoghlu Shahveled, journalist, Civil Society Platform
8.      Gulalıyev Oqtay, Public Union for Democratic reforms
9.      Guliyev Ziya, Legal Initiatives Centre
10.  Gurbanov Akif, Democratic Initiatives Institute
11.  Hajıbeyli Rovshan, Democratic Journalism School
12.  Huseynov Emin, Institute for Reporters Freedom and Safety
13.  Ibadoglu Qubad, expert economist
14.  Imranova Aynur, Public Union Support to Media and Democracy Development
15.  Ismayıl Shahla, Women’s Association for Rational Development
16.  Ismayil Zohrab, Public Association to Assist Free Economy
17.  Jafarov Rasul, Human Rights Club
18.  Kazımlı Samir, human rights defender, Civil Society Platform
19.  Kazımov Seymur, journalist, Civil Society Platform
20.  Mahmudov Kamran, journalist, Civil Society Platform
21.  Mammadli Anar, Elections Monitoring and Democracy Studies Centre
22.  Mammadli Alasgar, lawyer, Civil Society Platform
23.  Mammadli Nasimi, Broadcasters Monitoring Centre
24.  Mehtiyev Azer, Public Union Support to Economic Initiatives
25.  Mustafayev Asabəli, Democracy and Human Rights Resource Centre
26.  Rahimli Mehriban, Civil Society Platform
27.  Suleymanlı Bashir, Citizen Rights Institute
28.  Toghrul Galib, Economic Research Centre
29.  Zeynallı Avaz, “Khural” newspaper, Civil Society Platform

Coordinators:
Alasgar Mammadli, lawyer, Civil Society Platform, +994 50 235 32 50, elesgerm@gmail.com
Rasul Jafarov, human rights defender, Human Rights Club, +99450 586 35 37, resul.j@gmail.com




[1] Law on non-governmental organizations (public associations and funds), Law on state registration and state register of legal entities, Law on grant, Law on freedom of religious belief, Law on fight against religious extremism, relevant provisions of Administrative Violations Code and Criminal Code, Decrees of the President of Azerbaijan Republic in this field, decisions of the Cabinet of Ministers, ministries and committees in this field 

Vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsinə dair Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin VAHİD TƏKLİFLƏR PAKETİ

Vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsinə dair
Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin
VAHİD TƏKLİFLƏR PAKETİ


Giriş
Birləşmək azadlığı hüququ malik olduğumuz ən əhəmiyyətli insan hüquqları arasındadır. Dinc toplaşmaq azadlığı ilə yanaşı bu, insanların bir araya gələrək ümumi rifah (xeyir) üçün işləmək imkanını qorumaq məqsədilə nəzərdə tutulmuş əsas hüquqlardan biridir.
Bu hüquq bir çox digər mülki, mədəni, iqtisadi, siyasi və sosial hüquqların həyata keçirilməsi üçün önəmli bir vasitədir. Birləşmək azadlığı hüququ həmçinin dialoq, plüralizm, tolerantlıq və geniş dünyagörüşünə kanal olan, azlıqlara və ya müxalif fikirlərə və ya inanclara xüsusi hörmət edilən effektiv demokratik sistemlərin yaranmasında və mövcudluğunda həlledici rol oynayır.
Birləşmək hüququnu Azərbaycan üçün yeni saymaq olar. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra öz Konstitusiyasında bu hüququ təsbit edib, vətəndaşlar bu azadlığı ondan sonra dadmağa başlayıblar. Azərbaycanın Avropa Şurasına üzv olması ilə bu hüquq daha geniş yayılıb.
 Bu hüququn ayrılmaz hissəsini Qeyri-Hökumət Təşkilatlarında birləşmək haqqı təşkil edir. Azərbaycanda 2001-ci ildən başlayaraq daha geniş areala yayılan QHT-lərdə birləşmək hüququ uzun müddət ciddi maneələrə məruz qalıb.
Rəsmi bilgilərə görə, hazırda Azərbaycnda dörd mindən artıq QHT qeydiyyatdan keçib. Bu ilk baxışdı böyük rəqəm kimi  görünə bilər, ancaq qonşu, tərəqqidə olan ölkələrin durumu ilə müqayisədə olduqca kiçik rəqəmdir.
60 ildən artıq Azərbaycanla birgə Sovetlər Birliyinin daxilində olmuş, əhalisi 1.5 milyondan az olan Estoniyada 2015-ci ilin bilgilərinə görə, 34 mindən artıq QHT fəaliyyət göstərir. Başqa bir Sovetlər Birliyi ölkəsi, əhalisi 4 milyon civarında olan qonşu Gürcüstanda 20 mindən artıq QHT fəaliyyətdədir. Müqayəsədə Azərbaycandakı durum ürəkaçıcı deyil.
Ürəkaçıcı olmayan digər məqam ölkədə QHT mühitinin olduqca pisləşməsidir. 2013-cü ildən başlayaraq QHT mühitinə müdaxilələr hazırda olduqca gərgin vəziyyət yaradıb. Dövlət qeydiyyatına alınmış, özəlliklə gerçək fiunksiyalarını yerinə yetirən, toplumun ayrı-ayrı kəsimləri üçün faydalı olan QHT-lərin əksəriyyəti fəaliyyətini dayandırmaq zorunda qalıb.
 Bu təkliflərin təqdim edilməsinin məqsədi 2013-cü ildən başlayaraq QHT mühiti ilə bağlı yaşanan hüquqi və praktik problemləri aradan qaldırmaq, həmin problemləri yaradan qanunvericiliyin yenidən nəzərdən keçirilməsinə və demokratik hüquq prinsipləri çərçivəsində yeni qanunvericiliyin formalaşmasına hökumətin və ictimaiyyətin diqqətini çəkməkdir.



Ümumi mövqe
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyanın 58-ci, habelə, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 11-ci, BMT-nin “Mülki, siyasi və mədəni hüquqlara dair” Paktının 22-ci maddələrinin mahiyyətinə uyğun olaraq, birləşmək hüququnun qanuni tənzimləməsini müəyyən edən ölkə qanunvericiliyi[1] son zamanlar yaranan hüquqi problemlər də nəzərə alınaraq monitorinq edilməli və yenidən işlənməlidir.
Konstitusiyanın 58-ci maddəsində birləşmək azadlığı daha geniş şəkildə qorunur və birləşmək azadlığının həyata keçirilməsi üçün hər hansı məhdudlaşdırıcı qanuni proseduraların zəruriliyi nəzərdə tutulmur. Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmayan bir proseduranın qanunda nəzərdə tutulması və üstəlik bu proseduralarda çoxlu məhdudlaşdırıcı normaların olması Konstitusiyanın mahiyyətinə ziddir. Qanunla birləşmək azadlığının tənzimlənməsi müəyyən məhdudlaşdırıcı proseduralara tabe tutula bilər lakin, bu proseduralar demokratik cəmiyyətdə zərurilik testinə uyğun olmalı, azadlığı məhdudlaşdıran, onu təməldən yox edən normalar yox, onun reallaşmasını asanlaşdıran və tənzimləyən normalar olmalıdır.
QHT və fondların, ictimai birliklərin, qeyri-kommersiya qurumlarının, icmaların, bir sözlə vətəndaş cəmiyyəti qurumlarının fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik aktları demokratik dəyərlərə hörmət göstərən ictimaiyyətin iştirakı ilə (QHT sektorunun, siyasi partiyaların, media nümayəndələrinin, dini icmaların və müstəqil ekspertlərin aktiv iştirakı və konsensusu ilə) yenidən işlənməli, mövcud qanunlarda olan, eyni zamanda sonradan daxil edilən azadlıqları məhdudlaşdıran və daraldan, habelə onun həyata keçirilməsini çox qəliz proseduralara bağlayan normalarından təmizlənməli, azadlıqlar sadəcə Azərbaycanın qoşulduğu beynəlxalq hüquq normaları, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin prisedent hüququ və beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən Venetsiya Komissiyasının rəyləri nəzərə alınmaqla tənzimləyən qanunvericilik halına gətirilməlidir.
Məsələnin kökündən düzəlməsi üçün əslində bu sahədə qanunların artıq dəyişikliklər ilə düzəlmə ehtimalı çox azdır. Çünki azadlıqları nəzarət altına alıb, məhdudlaşdırmaq üçün edilən çoxsaylı dəyişiklik və əlavələrdən sonra qanunların təkrar müəyyən dəyişikliklə normal vəziyyətə gətirilməsindənsə, birbaşa yeni layihələr üzərində işləmək, azadlıqları daha çox qoruyan layihələr müzakirəyə çıxarıb qəbul etmək doğru olar. Bu addım atılanadək, ən azından birləşmək azadlığının bərpası, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının fəaliyyətinin mümkün olması baxımından təxirəsalınmadıan aşağıdakı qanunlarda müəyyən dəyişikliklərin olması zəruridir.





“Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu

A.              Qeydiyyat və fəaliyyət problemlərinin aradan qaldırılması

1.                 Konstitusiyada birləşmək azadlığı əvvəlcədən müvafiq dövlət orqanından icazə alınaraq həyata keçirilən azadlıq deyil. Odur ki, birləşmək azadlığını reallaşdırmaq istəyən və QHT, ictimai birlik quran şəxslərin, habelə xarici qeyri-kommersiya qurumlarının filial və nümayəndəliklərinin qeydiyyat proseduraları sadələşdirilməli, qeyri-kommersiya qurumlarının qeydiyyatı mətbu orqanlarda olduğu kimi bildiriş sisteminə keçirilməlidir. İstənilən hüquqi və fiziki şəxs və ya şəxslər qrupu öncədən icazə almadan birləşə bilməli və buna dair bir bildirişi müvafiq dövlət orqanına verərək, müəyyən vaxtdan sonra (ən çoxu 3 gün) sərbəst fəaliyyətə başlaya bilməlidir. Bu zaman ölkədə elektron hökumət sisteminin infrastrukturundan istifadə imkanları tam təmin edilməli, bildiriş elektron sistemə uyğunlaşdırılmalıdır. Müvafiq dövlət orqanı 3 gün ərzində eyni adda hüquqi şəxsin qeydiyyatda olması halı, habelə Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 11-ci maddəsinin 2-ci bəndində göstərilən əsaslar istisna olmaqla, həmin təşkilatı rəsmi dövlət qeydiyyatına götürməli və təsisçilərə şəhadətnamə, habelə reyestrdən çıxarışı təqdim etməlidir. Bütün hallarda təşkilat 3 gün sonra hüquqi fəaliyyətə başlaya bilməlidir. Xarici qeyri-kommersiya qurumlarının filial və nümayəndəliklərinin qeydiyyat proseduraları da bu prinsiplərə uyğun olaraq, habelə aid olduğu ölkə qanunvericiliyində qeydiyyata alındığını təsdiqləyən və nümayəndəlik açılması, nümayəndə təyin edilməsinə dair qərarlar təqdim edilməklə qeydiyyata götürülməlidir.

2.                 QHT-lərdən tələb olunan sənədlərin dairəsi kəskin azaldılmalıdır. Təsis yığıncağının Qərarında təsisçilər haqqında  və  təşkilatın yerləşdiyi yer üzrə məlumatlar olduğundan əlavə sənədlərə zərurət faktiki olaraq yoxdur. Ümumi yığıncaq da təsisçilərə dair hər hansı dəyişiklik baş verməyib və qanuni təmsilçi dəyişməyibsə yeni məlumatların Ədliyyə Nazirliyinə təqdim olunmasının tələb edilməsi əsassız olduğundan qanunvericilikdən çıxarılmalıdır. Nümunəvi Nizamnamə qəbul edildikdən sonra nizamnamə dəyişikliyinə ehtiyac olmayacağına görə belə dəyişikliyin qeydə alınması da tələb oluna bilməz.
3.                 Qanunda QHT-lərin adına dair normaların olması, eyni adların mövcudluğu halı istisna olmaqla müəyyən adların seçilməsinin yolverilməzliyinin bildirilməsi, məqsədi ilə adın uyğunluğunun tələb edilməsi, dolaylı olaraq azadlığı məhdudlaşdıran və legitim əsaslardan birinə söykənməyən səbəblərdəndir. Qanunda belə məhdudiyyətlərin olması yolverilən deyil. Bu səbəblə adların seçilməsində gətirilən məhdudlaşdırıcı yanaşmadan imtina edilməlidir. Xüsusilə məşhur şəxslərin adının istifadəsinə görə onların yaxınlarından icazə alınması qəbuledilməzdir. Çünki, Nizami Gəncəvinin, yaxud Fizulinin, Nəsiminin irsini araşdıran bir ictimai birliyin təsisçiləri onların varislərini haradan tapıb icazə almalıdır? Bu məntiqli və icrası mümkün tələb deyil.
4.                 “Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” Qanun ilə bərabər, QHT və Fondlar üçün Nümunəvi Nizamnamə təsdiq edilməli, bu Nizamnamədə istər birliyin, istərsə də fondun vahid idarəetmə forması müəyyən edilməli, bütün QHT-lər bu formaya uyğun idarəetmə sistemi mənimsəməlidir. Beləliklə, Nizamnamələrin qanunvericiliyə uyğunsuzluğuna dair bir iddianın ortaya çıxmasının qarşısı alınacaq. Ayrıca, bu Nümunəvi Nizamnamədə QHT-lərin Konstitusiyada və Avropa İnsan Hüquq və Azadlıqlarına dair Konvensiyada birləşmək azadlığının məhdudlaşdırılmasını tələb edən legitim əsaslar göstərilərək, QHT-lərin fəaliyyətinin çərçivəsi müəyyən edilməli, beləliklə, bu çərçivə hər kəs üçün öncədən müəyyən etdiyi və qəbul etdiyi fəaliyyət çərçivəsi olmalıdır. Nümunəvi Nizamnamədə QHT-lərin hüquqa uyğun fəaliyyət istiqamətlərini seçmək sərbəstliyi təmin edilməlidir. Beləliklə, QHT-lərin hüquqa uyğun fəaliyyəti təmin ediləcək.
5.                 QHT-lərin fəaliyyətini tənzimləyən birbaşa və əlaqəli normativ hüquqi aktlar yenidən nəzərdən keçirilməli, onların müddəaları QHT-lərin fəaliyyətini əngəlləyici olmamalı, tənzimləyici olmalıdır;
6.                 Qeyri-kommersiya qurumlarının, xarici qeyri-kommersiya qurumlarının filial və nümayəndəliklərinin fəaliyyətinə mane olan bütün legitim olmayan normalar aradan qaldıırılmalıdır. Qrant və ianələrin qeydiyyat sistemi ləğv edilməli, alınan qrant və ianələr haqqında məlumat sadəcə illik maliyyə hesabatında təqdim edilməli, qrant və ianələrə dair banklarda əməliyyat heç bir ön şərtə bağlı olmadan tam sərbəst olmalı, qrant və ianə ödənişlərində qanunla yol verilən hər iki ödəniş sistemi, nağd və köçürmə sistemi mümkün olmalıdır.
7.                 Donorların qeydiyyatını tələb edən sistemdən imtina edilməli, donorların sərbəst fəaliyyətinə mane olan bütün normalar qanunvericilikdən çıxarılmalıdır.
8.                 Xarici mənbədən alınan vəsaitlərlə xidmət göstərilməsi zamanı xidmət müqavilələrinin qeydiyyatını nəzərdə tutan normalardan imtina edilməli, mənbədən asılı olmayaraq bütün gəlirlər vergi bəyanlarında nəzərdə tutulan sistem daxilində təqdim edilməlidir.
9.                 Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xarici QHT-lərin filial və nümayəndəliklərinin Azərbaycandakı hər hansı fəaliyyətinə məhdudiyyət qoyulmamalı, birdən çox yerdə filial  açmasına əngəl yaradılan normalar ləğv edilməli, belə qurumlarda müavin vəzifəsinin məcburi qaydada Azərbaycan vətəndaşı olması şərti qaldırılmalı, qanunvericilikdə bu tip ayrı-seçkiliklərə yer verilməməlidir.
10.             Qanunvericilikdə xarici hüquq şəxslərin nümayəndəlik və filiallarının qeydiyyatı üçün tələb olunan əngəlləyici proseduralar sadələşdirilməli, xüsusilə saziş bağlama tələbi ləğv edilməli, Azərbaycan QHT-ləri ilə onların hüquqların eyniliyi təmin edilməlidir. Yerli QHT-lər üçün tələb olunan proseduradan əlavə, xarici hüquqi şəxslərin filial və nümayəndəliklərinin qeydiyyatı üçün öz ölkəsində hüquqi baxımdan fəaliyyət göstərdiyini təsdiq edən sənədin təsdiqlənmiş surəti və təşkilatın nümayəndəlik və ya filial açmasına dair qərarını təqdim etmək yetərli olmalıdır. “Azərbaycan Respublikasında xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin dövlət qeydiyyatı ilə bağlı Sazişin hazırlanması üçün danışıqların aparılması və bağlanması Qaydaları"nın təsdiq edilməsi haqqında 16 mart 2011-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 43 saylı qərarı ləğv edilməli, bu  mərhələdə hökumətin müdaxilə imkanları aradan qaldırılmalıdır.
11.             QHT-lərin, ictimai birliklərin fəaliyyət dairəsi qanunda legitim əsas olamadan məhdudlaşdırılmamalıdır. QHT-lərin hansı fəaliyyətlərlə məşğul ola biləcəyinin göstərilməsi birbaşa məhdudlaşdırıcı yanaşma olduğundan bu metoddan imtina edilməlidir. Fəaliyyətə məhdudiyyətlər yalnız ölkə Konstitusiyası, Konstitusiya Qanunu, AİHK-nın 11-ci maddəsinə göstərilən legitim məhdudlaşdırıcı hallar olduqda və demokratik cəmiyyətdə zəruri sosial basqıdan doğduqda balanslı şəkildə tətbiq edilə bilməlidir. Ümumiyyətlə, ada görə fəaliyyətin müəyyən edilməsi, yaxud fəaliyyətin adda da əks olunmasının tələb edilməsi, exit-poll keçirilməsinə qoyulan məhdudiyyətlər birbaşa azadlıqlara legitim olmayan müdaxilələrdir və bu metodun seçilməsi yolverilməzdir.

B.               Fəaliyyətə xitam verməyə dair problemlərinin aradan qaldırılması
            QHT-lərin fəaliyyətinə xitam verilməsi yalnız məhkəmə qaydasında olmalı:
·                     Xitam verilməyə əsas təşkil edəcək səbəb Konstitusiyon və Konvensional əsaslar göstərilməklə qanunda kifayət qədər aydın, dəqiq və ətraflı nəzərdə tutulmalı, qadağanları öncədən aydın görməyə imkan verməli və şərhində mülahizə sərbəstliyi verən qeyri-müəyyən ifadə və normalardan ibarət olmamalıdır;
·                     Xitam verilməyə əsas təşkil edəcək hüquqi səbəblərin məqsədi və nəticəsi yalnız, “Azərbaycan Respublikasında İnsan Hüquq və Azadlıqlarının Həyata Keçirilməsinin Tənzimlənməsi haqqında Konstitusiya Qanunu”nun 3.5-ci və 3.6-cı maddələrində, habelə Avropa İnsan Huquqlarının və Əsas Azadlıqların Mudafiəsi Haqqında Konvensiyanın 11-ci maddəsinin 2-ci bəndində  sadalanmış legitim ictimai mənafelərdən birinin və ya bir neçəsinin, yəni milli təhlükəsizlik, ərazi bütövlüyü, ictimai asayiş və təhlükəsizlik, iğtişaşların və cinayətin qarşısının alınması, sağlamlığın və mənəviyyatın qorunması, digər şəxslərin hüquq və azadlıqlarının mudafiəsi üçün olmalıdır;
·                     Xitam verilmə o zaman baş verməlidir ki, bu demokratik cəmiyyətin varlığı üçün zəruri olan ən mühüm dəyərlərin qorunmasına yönəlib və demokratik cəmiyyətdə son zərurət kimi tətbiq edilir. Yəni, legitim ictimai mənafeləri qorumaq üçün birləşmək azadlığını daha az məhdudlaşdıracaq başqa ağlabatan və səmərəli vasitələr tükənib;
·                     Birləşmək azadlığına son verərək QHT-nin fəaliyyətinə xitam vermə, yaxud digər cərimə sanksiyaları tətbiq etmə birləşmək azadlığına mütənasib olmalıdır, yəni legitim ictimai mənafeni qorumaqdan əldə olunan fayda məhdudlaşdırmanın (tətbiq ediləcək sanksiyalar nəzərə alınmaqla) birləşmək azadlığına vuracağı zərərdən daha üstün olmalıdır.
1.                 QHT-lərin fəaliyyətinə xitam verilməsinə əsas təşkil edən süni səbəblər Qanundan çıxarılmalıdır. QHT-nin yazılı xəbərdarlıq alması, yaxud inzibati qaydada cəzalandırılması təkbaşına onun ləğvinə əsas təşkil etməməlidir. İnzibati cərimələrin miqdarı 2008-ci ilədək olan limitlərə geri çəkilməli, ölkədə tətbiq olunan minimum əməkhaqqı indeksinə uyğunlaşdırılmalı, heç bir kommersiya məqsədi olmayan qeyri-kommersiya qurumlarının astronomik cərimələri İnzibati Xətalar Məcəlləsindən çıxarılmalıdır.

2.                 Ədliyyə Nazirliyinə QHT-lərin fəaliyyətinin qanunvericiliyə və Nizamnaməsinə uyğunluğunu yoxlanma səlahiyyətinin verilməsini tənzimləyən normalar qanunvericilikdən çıxarılmalı, QHT-lərin fəaliyyətini tamamilə məhdudlaşdıran Ədliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 28dekabr 2015-ci il tarixli, № 11-N saylı “Qeyri-hökumət təşkilatlarının, xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin fəaliyyətinin öyrənilməsi Qaydaları”nın təsdiq edilməsi barədə Qərarı ləğv edilməlidir.

C.              Qanunvericiliyin tətbiqini pozanlara görə məsuliyyət

1.                 QHT-lərin azadlıqlarına məhdudiyyət gətirən, əsassız olaraq qeydiyyat aparmayan, əlavə sənədlər tələb edən, süründürməçilik edən qanuni fəaliyyətinə süni maneələr yaradan hərəkətlər kim tərəfindən edilməsindən asılı olmayaraq, inzibati və cinayət məsuliyyəti yaratmalıdır. Müvafiq olaraq İnzibati Xətalar Məcəlləsinə və Cinayət Məcəlləsinə yeni maddələr əlavə edilməli, QHT-lərin fəaliyyətinə mane olan, onun hüquqlarını qanunsuz məhdudlaşdıran, qanunsuz hərəkət və hərəkətsizliklərə yol verən rəsmi şəxslər və qurumlar inzibati və hüquqi məsuliyyət daşımalı, əgər bu hərəkətlər qəsdən yaxud tamah məqsədi ilə və ya vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə edərək edilərsə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulmalıdır.   

“Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu
1.                 “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Qanunda QHT-lərə dair normalar tamamilə yenilənməli, dövlət qeydiyyatı bildiriş sisteminə görə sadələşdirilmiş formada həyata keçirilməli, legitim hüquqi məqsədə söykənməyən normalar ləğv edilməlidir.

2.                 Komersiya və qeyri-kommersiya qurumlarına görə gətirilən fərqləndirmə qeyri-kommersiya qurumlarının lehinə tamamilə yenidən formalaşmalıdr. Xarici qeyri-kommersiya qurumlarının filial və nümayəndəliklərinin qeydiyyatı yuxarıda nəzərdə tuutlduğu kimi sadələşdirilməli, Saziş şərti, habelə süni problemlər yaradan digər normalar ləğv edilməlidir.

3.                 Ümumiyyətlə 2010-2016-cı illər ərzində bu Qanuna dəyişiklik edən on fərqli qanun qəbul edilib və bunların hər birində məqsəd məhdudlaşdırıcı olub. Odur ki, texniki dəyişikliklər istisna olmaqla bu qanunların gətirdiyi məhdudlaşdırıcı normalar da qanunvericilikdən çıxarılmalıdır. Xüsusilə, “nizamnaməsində dini dəyərlərin təbliği ilə bağlı fəaliyyət istiqamətləri olan qeyri-kommersiya hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatına alınması üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəyinin” tələb olunması hüququn siyasi mülahizəyə tabe edilməsidir və azadlıqları qeyri-legitim məhdudlaşdırmaqdadır.

“Qrant Haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu
1.                 Bu qanuna 2009-cu ildə bir dəfə, 2013 və 2014-cü illərdə 4 dəfə müxtəlif qanunlarla 18 müxtəlif məhdudlaşdırıcı dəyişiklik və əlavələr edilib. Bunların demək olar ki hamısı məhdudlaşdırıcı xarakterli olub. Odur ki bunlardan imtina edilməlidir.
2.                 Qrant və ianələrin qeydiyyatını nəzərdə tutan normalar ləğv edilməli, alınan qrant və ianələr haqqında məlumat sadəcə illik maliyyə hesabatında təqdim edilməli, qrant və ianələrə dair banklarda əməliyyat üçün tələb olunan bildiriş təqdim etmə şərti olmadan əməliyyatlar tam sərbəst aparıla bilməli, qrant və ianə ödənişlərində qanunla yol verilən hər iki ödəniş sistemi, nağd və köçürmə sistemi mümkün olmalıdır.
3.                 Donorların qeydiyyatını tələb edən sistemdən imtina edilməli, donorların yerləşmə yerindən asılı olmayaraq ölkədə fəaliyyət göstərən istənilən vətəndaş cəmiyyəti qurumlarına, şəxslərə sərbəst qrant vermə yolu açılmalıdır. Qrantların məqsədəmüvafiqliyinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilməsini tələb edən normalar, habelə, fəaliyyətə mane olan digər bütün normalar da qanunvericilikdən çıxarılmalıdır. Qrant müqavilələrinin qeydiyyatını nəzərdə tutan Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 5 iyun 2015-ci iltaixli, № 216-saylı “Qrant müqavilələrinin (qərarlarının) qeydə alınması Qaydası”nın təsdiq edilməsi” barədə Qərarı, habelə, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 22 oktyabr 2015-ci il tarixli, № 339 saylı  “Xarici donorlar tərəfindən Azərbaycan Respublikasının ərazisində qrant vermək hüququnun əldə edilməsi Qaydası”nın təsdiq edilməsinə dair Qərarı ləğv edilməlidir.
4.                 “Qeyri-hökumət təşkilatının, habelə xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin qəbul etdiyi ianələrin məbləği və ianəni vermiş şəxslər barədə məlumatların təqdim edilməsi Qaydası”nın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan respublikası Nazirlər Kabinetinin 21 oktyabr 2015-ci il taixli, № 336 saylı Qərarı ləğv edilməlidir.
5.                 Xarici mənbədən alınan vəsaitlərlə xidmət göstərilməsi zamanı xidmət müqavilələrinin qeydiyyatını nəzərdə tutan normalardan imtina edilməli, mənbədən asılı olmayaraq bütün gəlirlər vergi bəyannamələrində nəzərdə tutulan sistem daxilində təqdim edilməli, o cümlədən xarici mənbədən alınan qrantlardan xidməti müqavilələrin qeydə alınması”nı tənzimləyən qaydalar ləğv edilməlidir.
6.                 Qrant verilməsi və alınmasına dair donorlara, respiyentlər üçün nəzərdə tutulan bütün inzibati cərimə sanksiyaları ləğv edilməli və  İnzibati Xətalar Məcəlləsindən çıxarılmalıdır. 

“Könüllü fəaliyyət haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu

“Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” Qanunun 11-ci maddəsinə 2013-cü il 19 dekabrda əlavə edilən bənd təsbit edir: “Qeyri-hökumət təşkilatlarında köməkçilərin mövcudluğu və onların hüquqi statusu qeyri-hökumət təşkilatının təsis sənədləri və “Könüllü fəaliyyət haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilir”.  “Könüllü fəaliyyət haqqında” Qanunun 6-cı maddəsində könüllü fəaliyyətin təşkilatçıların vəzifələri sayılmış və QHT-lər əgər onlar könüllü cəlb etməli olsalar  hökmən könüllü ilə yazılı formada müqavilə bağlamalı, könüllünün həyat və sağlamlığını bütün hallarda sığorta etdirməli, zəruri olduqda onu təlimlərə cəlb etməli, könüllü əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər barədə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Xidmətinə məlumat verməlidir. Burada işin xarakterinə baxmadan, onun qısamüddətli, yaxud birdəfəlik olmasından asılı olmayaraq eyni standartın tələb olunması doğru yanaşma deyil. Bəzən QHT-lər hansısa bir neçə saatlıq tədbirdə könüllülərin köməyindən istifadə etməli olurlar. İndiki halda artıq bu mümkün deyil. Bu tələb faktiki olaraq QHT-lərin əl-qolunu bağlamağa xidmət edir.
Ayrıca, Qanunun 10-cu maddəsində “Beynəlxalq könüllü fəaliyyətin təşkilatçıları, habelə könüllü əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasının ərazisində könüllü fəaliyyətlə yalnız Azərbaycan Respublikasının könüllü fəaliyyət təşkilatçıları ilə birgə məşğul ola bilərlər”. Bu yanaşma tam məhdudlaşdırıcı xarakterlidir. Ölkədə xarici dili könüllü tədris etmək istəyən müəyyən könüllü missiya iştirakçılarının beləliklə bütün fəaliyyət imkanları məhdudlaşdırılır. Odur ki, qanunvericilikdən bu məhdudlaşdırıcı müddəalar çıxarılmalı və mövcud normalar yumşaldılmalıdır.  

“Dini etiqad Azadlığı haqqında” Qanun və  “Dini ekstremizmlə mübarizə haqqında” Qanun

1.                 20 avqust 1992-ci ildə qəbul edilən “Dini etiqad Azadlığı haqqında” Qanun 16 dəfə fərqli qanunlarla dəyişiklik və əlavələrə məruz qalıb. Xüsusilə son 7 ildə 11 dəfə qanunla dəyişiklik və əlavə edilib. Bunların 6-ı bilavəsitə 2013-2015-ci illərdə baş verib.  Cəmi 31 maddədən ibarət olan Qanuna son 7 ildə 62 fərqli əlavə və dəyişiklik olub. Bu dəyişikliklərin mütləq əksəriyyəti məhdudlaşdırıcı xarakterlidir. Bu qanunla bərabər 2015-ci ildə “Dini ekstremizmlə mübarizə haqqında” Qanun da qəbul olunaraq, bu sahədə azadlıqları maksimum məhdudiyyət altına almağa xidmət edib. Odur ki, bu qanun bütün məhdudlaşdırıcı müddəalardan təmizlənməlidir.

2.                 Qanunda dini təyinatlı ədəbiyyatın dövlət qurumu tərəfindən xüsusi nəzarət markası ilə markalanma şərti gətirilmişdır. Bu vicdan və ifadə azadlığına ciddi məhdudityyət deməkdir və qanunvericilikdən çıxarılmalıdır. 

3.                 Ölkədə dinlərarası ayrı-seçkilik yaradan xeyli müddəa qanuna salınıb. Digər dinlərdən fərqli olaraq, islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər. Xaricdə dini təhsil almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması qadağan edilib. Bütün bu müddəalar qanunvericilikdən çıxarılmalıdır.

4.                 Dini qurumların və dini icmaların qeydiyyata alınması qaydalarına dair müddəalar gülüncdür. Qeydiyyat üçün tələb olunan sənədlər arasında “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda nəzərdə tutulmuş digər sənədlərlə bərabər“azı əlli nəfər yetkinlik yaşına çatmış şəxs və ya onların səlahiyyətli nümayəndələri, icmanın təsis protokolu və nizamnaməsi,  əlavə olunmuş  ərizə, habelə vətəndaşlığı, yaşayış yeri və doğum tarixi göstərilməklə dini icmanı təsis edən şəxslərin siyahısı, şəxsiyyətlərini təsdiq edən sənədlərin surəti,dini təlimin əsasları, o cümlədən dini icmanın yaranması tarixi, onun fəaliyyətinin forma və metodları, ənənələri, ailəyə, nikaha və təhsilə münasibət, həmin icmanın üzvlərinin hüquq və vəzifələrinə qoyulan məhdudiyyətlər barədə məlumatlar”tələb edilir. Bu məlumatların böyük əksəriyyətinin birləşmək hüququnu həyata keçirmək üçün ön şərt olması legitim yanaşma deyil və qanunvericilikdə bu formada məhdudlaşdırıcı normalar ləğv edilməlidir.

5.                 Dini icmaların qeydiyyata alınması üçün bütün sənədlərdən əlavə Dini işlər üzrə Dövlət Komitəsinin rəyinin tələb olunması hüquqi prosedurları kilidləyən və azadlığı əsassız məhdudlaşdıran normadır və ləğv edilməlidir.

6.                 Dini icmaların yalnız qeydiyyat ünvanında fəaliyyətinə icazə verilməsi, ölkə üzrə fəaliyyətinə imkan verilməməsi bir başqa məhdudlaşdırıcı yanaşmadır və ləğv edilməlidir.

7.                 İbadətgahlardan kənarda, ictimai yerlərdə dini şüarların və digər dini atributların nümayiş etdirilməsinin qadağan olunması şəxslərin sərbəst toplaşmaq hüququna və ifadə azadlığına qeyri-legitim müdaxilədir və ləğv edilməlidir.

8.                 Dini qurumların aldıqları qrantları və ianələri qeydiyyata aldırmanı nəzərdə tutan normalar, habelə buna görə müəyyən olunan məsuliyyətlər ləğv edilməlidir. Sadəcə hesabatlılıq tələb edilə bilər.  


İnzibat Xətalar Məcəlləsi, Cinayət Məcəlləsi

1.                 Vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyətini məhdudlaşdıran normalar qanunvericiliyə daxi edildikdən sonra İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əlavə edilən aşağıdakı normalar tamamilə qanunvericilikdən çıxarılmalıdır:
·     Qrant alınması (verilməsi) haqqında qanunvericiliyin pozulması”nı tənzimləyən 432-ci maddə;
·     “İanələr barədə məlumatın maliyyə hesabatına daxil edilməməsi”ni nəzərdə tutan 465-ci maddə;
·     “İanə edilən pul vəsaitlərinin nağd şəkildə verilməsi və qəbul edilməsi”ni tənzimləyən 466-cı maddə;
·     “Qeyri-hökumət təşkilatları haqqında qanunvericiliyin pozulmasını” tənzimləyən 579-cu Maddə;
·     “Qeyri-hökumət təşkilatlarının, xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin fəaliyyətinin onların nizamnamələrinə (əsasnamələrinə) və qanunvericiliyə uyğunluğunun öyrənilməsinə maneələrin törədilməsi”ni tənzimləyən  580-ci Maddə;
·     “Qeyri-hökumət təşkilatları, xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəlikləri tərəfindən müvafiq icra hakimiyyəti orqanının xəbərdarlığında və ya göstərişində bildirilmiş pozuntuların vaxtında aradan qaldırılmamasını” tənzimləyən  581-ci Maddə;
·     “Xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin  fəaliyyət göstərməsi qaydalarının pozulmasını” tənzimləyən 582-ci Maddə.
2. Cinayət Məcəlləsinə yeni daxil edilən, birbaşa ifadə azadlığını icazəyə bağlayan və mahiyyət etibarı ilə cinayət əməli kimi tanınması demokratik hüquqi prinsiplərlə uyğun gəlməyən və 5 ilədək azadlıqdan mərhumetməni nəzərdə tutan aşağıdakı maddələr Cinayət Məcəlləsindən çıxarılmalıdır.
·     Maddə 167-2.  Müvafiq razılıq olmadan dini təyinatlı ədəbiyyatı (kağız və elektron daşıyıcılarında), audio və video materialları, mal və məmulatları və dini məzmunlu başqa məlumat materiallarını istehsal etmə, satış və ya yayma məqsədi ilə idxal etmə, satma və ya yayma;
·     Maddə 168. Dini məzhəbləri yaymaq və dini ayinlərin icrası adı altında fəaliyyət göstərən və bu fəaliyyətlə ictimai asayişi pozan, yaxud vətəndaşların sağlamlığına zərər vuran və ya formasından asılı olmayaraq vətəndaşların hüquqlarını pozan, habelə vətəndaşların qanunla müəyyən edilmiş vəzifələrini yerinə yetirməkdən yayındıran qrup təşkil etmə, ona rəhbərlik etmə və ya belə qrupda iştirak etmə;
·     Maddə 168-1. İslam dininə aid ayin və mərasimlərin xaricdə dini təhsil almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tərəfindən aparılması və əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs tərəfindən dini təbliğat aparılması.

İmzalar:
1.      Ağaəliyev Xalid, hüquqşünas, Sivil Toplum Platforması
2.      Ağayev Rövşən, iqtisadçı-ekspert, Sivil Toplum Platforması
3.      Bağırov Xalid, hüquqşünas, Sivil Toplum Platforması
4.      Cəfərov Rəsul, İnsan Hüquqları Klubu
5.      Çobanoğlu Şahvələd, jurnalist, Sivil Toplum Platforması  
6.      Əliyev İntiqam, Hüquq Maarifçiliyi Cəmiyyəti
7.      Əliyev Mehman, Turan” İnformasiya Agentliyi, Sivil Toplum Platforması
8.      Əliyev Samir, Media və İctimai Təşəbbüslər İB
9.      Gülalıyev Oqtay, Demokratik İslahatlar uğrunda İB
10.  Hacıbəyli Rövşən, Demokratik Jurnalistika Məktəbi
11.  Hüseynov Emin, Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu
12.  Quliyev Ziya, Hüquq Təşəbbüsləri Mərkəzi
13.  Qurbanov Akif, Demokratik Təşəbbüslər İnstitutu
14.  Kazımlı Samir, hüquq müdafiəçisi, Sivil Toplum Platforması
15.  Kazımov Seymur, jurnalist, Sivil Toplum Platforması
16.  İbadoğlu Qubad, iqtisadçı-ekspert
17.  İmranova Aynur, Media və Demokratiyanın İnkişafına Dəstək İB
18.  İsmayıl Şəhla, Rasional İnkişaf uğrunda Qadın Assosiasiyası
19.  Mahmudov Kamran, jurnalist, Sivil Toplum Platforması
20.  Mehtiyev Azər, İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım İB
21.  Məmmədli Anar, Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzi
22.  Məmmədli Ələsgər, hüquqşünas, Sivil Toplum Platforması
23.  Məmmədli Nəsimi, Yayımların Monitorinq Mərkəzi
24.  Mustafayev Əsabəli, Demokratiya və İnsan Hüquqları Resurs Mərkəzi
25.  Rəhimli Mehriban, Sivil Toplum Platforması
26.  Süleymanlı Bəşir, Vətəndaş Hüquqları İnstitutu
27.  Toğrul Qalib, İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi
28.  Zeynallı Əvəz, “Xural” qəzeti, Sivil Toplum Platforması
29.  Zöhrab İsmayıl, İqtisadiyyatın İnkişafına Yardım İctimai Assosiasiyası
Əlaqələndiricilər:
Ələsgər Məmmədli, hüquqşünas, Sivil Toplum Platforması, +994 50 235 32 50, elesgerm@gmail.com
Rəsul Cəfərov, hüquq müdafiəçisi, İnsan Hüquqları Klubu, +99450 586 35 37, resul.j@gmail.com



[1]Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” Qanun, “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Qanun, “Qrant haqqında” Qanun, “Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanun, “Dini ekstremizmlə mübarizə haqqında” Qanun, İnzibati Xətalar Məcəlləsi və Cinayət Məcəlləsinin müvafiq normaları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin bu sahə üzrə Fərmanları, Nazirlər Kabinetinin, nazirliklərin və komitələrin bu sahə üzrə qərarları