2017-ci ildə medanın hüquqi bazasında nə baş verdi?

Ələsgər MƏMMƏDLİ

media hüququ üzrə hüquqşünas

Son 4 ildə Azərbaycanda medianın və jurnalistlərin hüquqlarını qoruyan, onlara qarşı basqıları və ya təhlükələri içtimai rəyə çatdırıb səs salan vətəndaş cəmiyyəti qurumlarının olmaması, bu sahədə ixtisaslaşmış QHT-lərin bağlanması, onların fəal təmsilçilərinin ölkədən çıxarılması və ya çıxmaq məcburiyyətində qalması, bu sahədə geniş təcrübəyə malik beynəlxalq humanitar təşkilatların nümayəndəliklərinin bağlanması, həmçinin ATƏT-in Vyanada yerləşən media ofisinin Azərbaycandakı nümayəndəliyinin fəaliyyətinə xitam verilməsi ölkə mediasının vəziyyətini istər hüquqi, istərsə də praktik cəhətdən xeyli pisləşdirib.

2014-cü ilin ortalarınadək ölkədə medianın hüquqi vəziyyətinə dair daha peşəkar və institsional fəaliyyət göstərən qurumlar vardı. Media Hüquqları İnstitutu sistemli şəkildə qanunvericiliyi analiz edir, tövsiyələr hazırlayıb ictimai rəyi yönəldir, təhlükələri öncədən göstərməyə çalışırdı. Reportyorların Azadlığı və Təhlükəsizliyi İnstitutu daha çox jurnalistlərin təhlükəsizlik problemlərini qabardır, onlara qarşı basqı və təzyiqləri ictimailəşdirirdi. Bir sözlə, bu iki qurum ictimai nəzarət funksiyasını həyata keçirir, jurnalistlərə və mediaya qahmar çıxırdı.

İREX, “İnternyus”, ABA CELLİ, “Cemonix” və başqa beynəlxalq qurumlar daha çox jurnalistlərin maarifləndirilməsinə, jurnalist araşdırmalarının aparılmasına təkan verir, bu sahədə problemlərin aradan qaldırılmasına dəstək olurdular. ATƏT-in media ofisinin Bakıdakı nümayəndəliyi media məsələlərinə müntəzəm diqqət ayırır, hökumətlə vətəndəş cəmiyyəti arasında körpü rolunu oynayır, məsələlərin birgə müzakirəsinə şərait yaradır, zaman-zaman da beynəlxalq öhdəliklərini hökumətin diqqətinə çatdırırdı.

3 ildir bunların heç biri yoxdur. Bu müddətdə ölkədə istər medianın praktik vəziyyəti, istərsə də onun hüquqi tənzimlənməsini müəyyən edən qanunvericilik aktları beynəlxalq standartlardan xeyli uzaqlaşdırılıb.

Eləcə 2017-ci ildə qanunvericiliyə gətirilən dəyişiklik və yeniliklər yetərlidir ki, ölkənin Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyasında da yer alan Avropaya inteqrasiya prosesindən və həmin prosesdə mühüm rol oynayan Avropa standartlarından nə qədər uzaqlaşdığımızı görək.

Vəziyyətin ürəkaçan olmadığını, antidemokratik istiqamətdə irəlilədiyini dərk etmək üçün dərin bir araşdırmaya ehtiyac da yoxdur, qısa nəzər yetirəndə hər şey aydın olur.

2017-ci ilin fevral ayının əvvəlində media mühitinə bomba kimi düşən və cəmiyyəti silkələyən dəyişiklik peyda oldu. İnternet mediasının bloklanması və bağlanmasına hüquqi zəmin yaradıldı. “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” qanuna bir fəsil əlavə edildi. Bu əlavələrin demək olar hamısı hüquqi münasibətlərdən kənara çıxan, legitim mənafelərə cavab verməyən, media azadlığının üstünlüyü prinsipini aradan qaldıran müddəalardır. Dəyişiklik Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə məhkəmə qərarı olmadan medianın internet resursunu bağlamaq hüququ verdi. Dərhal, martın 27-də nazirlik azad və plüralist, habelə tənqidi KİV-lərin internet resurslarına həmləyə keçdi və 5 resursa girişi yasaqladı. Nazirlik bu özbaşına addımı fevralın 1-də qanunvericiliyə gətirilən və mənası qeyri-müəyyən olan “qadağan olunmuş informasiyaların” yayılmasının qarşısını almaq bəhanəsi ilə atdı. Həmn resurslar məhkəməyə müraciət etsələr də, Səbail Rayon Məhkəməsi maddi və prosessual qanunvericiliyin tələblərini pozmaqda davam edərək, bloklanma qərarını qüvvədə saxladı. Beləliklə, nə nazirlik, nə də məhkəmə “qadağan olunmuş informasiyaların” nədən ibarət olduğunu izah etmədi. Əgər həmin qurumlar həqiqətən də qadağan olunmuş informasiyaları yaymışdılarsa, o zaman qanunvericilikdə o məlumatların nə olduğuna görə əlavə hüquq məsuliyyət tətbiq edilməli idi. Yəni əgər bu qadağan olunmuş informasiyalar sirdirsə sirrə görə, böhtan və ya təhqirdirsə bunlara görə hüquqi məsuliyyət müəyyən olunmalı idi.

Beləliklə, fevralda qanunvericiliyə gətirilən bu məhdudlaşdırıcı dəyişiklik ilk olaraq tənqidi mövqeyi ilə seçilən və cəmiyyəti alternativ mənbə kimi məlumatlandıran resurslara – www.azadlıg.org, www.azadlıq.info, www.azerbaycansaatı.com, www.turan.tv və www.meydan.tv saytlarına girişin qadağan olunması ilə nəticələndi. Əlbəttə, bu sadəcə başlanğıc idi. Hazırda məhkəmə qərarı olmadan məhdudlaşdırılan resursların sayı 20-dən çoxdur.

Bir problem də həmin resurslara dair verilən qərarların qısa müddətdə məhkəməyə daşınmamasıdır. Halbuki bloklanan resursun bloklanmasına dair verilən inzibati qərar məhkəməyə çıxarılmalıdır. Lakin Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi nədənsə özünə bu əziyyəti vermir və resursları ucdantutma bloklamaqla işini bitmiş sayır. Nazirlik ayrıca ona vəzifə kimi tapşırılan bloklanmış resursların reyestrini (siyahısını) yaymaq vəzifəsini də icra etmir və beləliklə, qeyri-şəffaf və səlahiyyətli senzura qurumu kimi fəaliyyətini sürdürür.

2017-ci ildə media sferasının ikinci şoku fevralın 14-də “Hərbi vəziyyət haqqında” qanunun qəbulu ilə yaşandı. 1998-ci ildə rəsmi senzuranın ləğvindən sonra ilk dəfə mətbuata senzuranın tətbiqinə dair müddəalar yenidən qanunvericiliyə qaytarıldı. Halbuki 1995-ci ildə qəbul edilən və 1998-ci ildən qüvvədə olan konstitusiyanın 50-ci maddəsinin 2-ci bəndindəki müddəaya əsasən, “Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır”. Konstitusiya senzuranı açıq şəkildə yasaqlayır. Ona görə senzuranı hətta istisna hal, məhdudlaşdırma sanksiyası kimi də heç bir halda tətbiq etmək olmaz. Hərbi senzura dövlət senzurasıdır. Dövlət senzurasını isə ali hüquqi norma olan konstitusiya qadağan edib. Deməli, “Hərbi vəziyyət haqqında” qanunda senzuranın nəzərdə tutulması konstitusiyanın kobud şəkildə pozulmasıdır. Buna qədər hərbi vəziyyət rejimində KİV azadlığına məhdudiyyətlər tətbiq edilə bilsə də, senzuranın tətbiqi mümkün deyildi. Yeni qəbul olunan “Hərbi vəziyyət haqqında” qanunun 1.0.3-cü maddəsində isə kütləvi informasiya vasitələrinin məlumat və materiallarının hərbi idarəetmə orqanları, digər dövlət orqanları və onların vəzifəli şəxsləri ilə əvvəlcədən razılaşdırılması tələbi qoyulur. Beləliklə, medianın nəyi yayacağı, nəyi yaymayacağı öncədən dövlət qurumlarının və vəzifəli şəxslərin düşüncələrinə, dünyagörüşünə, hüquq bilgisinə və nəhayət, demokratiya anlayışına bağlı olacaq. Həmin qanunun 10-cu maddəsi isə hərbi vəziyyət rejiminin təmin edilməsinə yönəldilmiş tədbirlər içərisində kütləvi informasiya vasitələrinin məlumat və materiallarının hərbi senzuradan keçirilməsini də nəzərdə tutur. Ayrıca, cəbhəboyu zonada kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətinin tənzimlənməsinin də bu çərçivədə səlahiyyətlər içərisində olduğunu vurğulayır.

2017-ci ilin may ayında Milli Məclis jurnalistlərin əsas hüquqi münasibətlərini tənzimləyən “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” qanuna əlavələr etdi. Yuxarıda bəhs edilən və hüquqi baxımdan legitim sayılmayan dəyişikliklər bu qanuna da salındı. Üstəlik, 3-cü maddədə, anlayışlar qismində internet informasiya resursları da mətbuat halqasına əlavə edildi, sui-istifadə hallarının çevrəsi genişləndirildi. Aydın ifadə edilən və yayılmasına yol verilməyən şəxsi həyat sirləri, qanunla qorunan sirlər hissəsinə qeyri-müəyyən və nə olduğu bilinməyən “yayılması qadağan edilən digər informasiya” da əlavə olundu, bulanıq tənzimləmə gətirildi. Avropa Məhkəməsinin qərarlarında da çox aydın ifadə edilir ki, qanun açıq, aydın, anlaşılan olmalıdır. “Digər informasiya”nın içərisinə hər şeyi əlavə etmək olar. Bu maddə məhz məsuliyyət yaradan halları müəyyən etdiyi üçün jurnalist bilməlidir ki, konkret nə məsuliyyət yaradır. “Qanunla qadağan edilən digər informasiya”nın adı, qoruduğu hüquqi mənafe bəlli deyil. Bu formada məhdudlaşdırma ilə məsuliyyətin yaradılması hüquq nəzəriyyəsini alt-üst edir.

“KİV haqqında” qanuna edilən digər bir dəyişiklik də bu qanunun mahiyyətini geri plana atdı və müasir medianın əslində internetin üzərində olduğunu gözardı edərək, internet informasiya ehtiyatlarının məhdudlaşdırılmasını “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” qanuna həvalə etdi. Yəni fevralda gətirilən məhdudlaşdırıcı və qeyri-legitim tənzimləmələrin “KİV haqqında” qanunun üzərində olduğunu göstərmiş oldu. Beləliklə, 1999-cu ildə Azərbaycanın Avropa Şurasına qəbulu ilə bağlı geniş müzakirələrə səbəb olan və hüquqi ekspertizalardan keçirilən, sonda da bir sıra pozitiv dəyişikliklərə məruz qalan “KİV haqqında” qanunun mahiyyəti sürətlə eybəcərləşməyə və jurnalistləri qurumamaqdan çıxıb, təhdid edən forma almağa başladı.

2017-ci ilin sonlarına doğru Milli Məclis “əkdiklərini biçmək” məsədi ilə oktyabr və dekabr aylarında inzibati və cinayət məsuliyyəti yaradan normalara əl gəzdirdi. Cəzaları və cərimələri artırıb, yeni cəza növləri gətirdi. Həm İnzibati Xətalar Məcəlləsinə, həm də Cinayət Məcəlləsinə jurnalistləri və ifadə azadlığından istifadə edən hər kəsi çərçivələyəcək, qurxudacaq, çəkindirəcək müddəalar daxil edildi.

Dekabrın 1-də İnzibati Xətalar Məcəlləsinə məsuliyyət yaradan iki fərqli maddə (388-1 və 370-1-ci maddələr) əlavə olundu. Bunlardan biri yuxarıda qeyd etdiyim internet informasiya ehtiyatında “yayılması qadağan edilən informasiya”nın yerləşdirilməsi, habelə belə informasiyanın yerləşdirilməsinin qarşısının alınmamasına görə məsuliyyəti nəzərdə tutur. Bu maddə ilə internet informasiya ehtiyatının və onun domen adının sahibi tərəfindən internet informasiya ehtiyatında yayılması qadağan edilən informasiyanın yerləşdirilməsi, habelə belə informasiyanın yerləşdirilməsinin qarşısının alınması ilə bağlı qanunvericiliyin tələblərinin pozulmasına görə vəzifəli şəxslər 1500-2000, hüquqi şəxslər 2000-2500 manat manatadək məbləğdə cərimə edilir. Ayrıca həmin maddədə bir qeyd də var: “Bu Məcəllənin 388-1.1.1-ci maddəsi həmin maddədə göstərilən əməl Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddələrinə əsasən cinayət məsuliyyətinə səbəb olmadıqda tətbiq edilir”. Yəni bu əməl cinayət məsuliyyəti də yaradır.

Yeni əlavə edilən 370-1-ci maddə isə Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin sözünə dərhal baxmayan provayder və operatorların cəzalandırılmasını nəzərdə tutur. Burda provayder və operatorların fiziki şəxslərdən daha az pul qazandığını (!) nəzərə alan parlament cərimələrin məbləğini fiziki şəxslərə nisbətdə daha az qoyub. Vəzifəli şəxslər 1000 manat məbləğində, hüquqi şəxslər 1500 manat məbləğində cərimə edilir. Məsələn, “Azercell” qaydanı pozsa 1500 manat, vətəndaş Azər qaydanı pozarsa 2000-2500 manat cərimə olunacaq. Əslində bu fərq də göstrərir ki, əsas hədəf vətəndaşı və informasiya resursları sahiblərini hədəf alıb, qorxutmaqdır.

Haşıyəyə çaxaraq bir məqamı da vurğulamaq istəyirəm. Vətəndaşa və jurnalistə qarşı tətbiq edilən cərimələrin miqdarında parlament çox səxavətlidir və yüksək cərimələri nəzərdə tutur. Lakin nədənsə İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 381-ci maddəsində kütləvi informasiya vasitələrinin yayılmasına mane olmaya, yaxud 382-ci maddədə jurnalistlərin hüquqlarının pozulmasına görə tətbiq edilən cərimələrin miqdarı 100-150, 300-500 manat arası dəyişir və 2017-ci ildə bu cərimələrin miqdarı artırılmadı. Halbuki əsas hədəfi jurnalistlər olan Cinayət Məcəlləsinin 147-ci (böhtan), 148-ci (təhqir) və 148-1-ci (sosial mediada böhtan və təhqir) maddələrində nəzərdə tutulan cərimələrin miqdarı 2017-ci ilin may və oktyabr aylarında 3 dəfədən çox artırılıb və 300-1000 manat arası cərimələr 1000-1500 manat olub. Cinayət Məcəlləsinin 155-ci və 156-cı maddələri də əslində yazışma və özəl həyat sirlərinin yayılmasına görə cəzaları nəzərdə tutduğundan bu maddələr də birbaşa media və jurnalistləri təhdid edən maddələrdir. 2017-ci il həm də bu maddələrdəki sanksiyaların 5-10 dəfə atrırılması ilə yadda qaldı. 100-500 manat arasında olan cərimələrin miqradı 1000-2000 manatadək artırıldı.

Cinayət məsuliyyətindən söz düşmüşkən, 2017-ci il jurnalistlərin diffamasiyaya (böhtan və təhqirə) görə cəlb edildikləri məsuliyyət növlərinə yenisinin əlavə olunması ilə də yadda qaldı. Təəssüf ki, diffamasiyanın dekriminallaşması məsələsi illərdir növbəti – qeyri-müəyyən illərə təxirə salınır. 20 oktyabr 2017-ci ildə Cinayət Məcəlləsinin 147.2-ci maddəsinin sanksiyalarına 3 ilədək azadlığın məhdudlaşdırılması sanksiyası da əlavə edildi. Anoloji dəyişiklik 156.2-ci maddədə də oldu, sanksiyalar arasına 2 il azadlığın məhdudlaşdırılması əlavə edildi. Beləliklə, hər iki sanksiyanın tətbiq dairəsi birbaşa ifadə azadlığı daşıyıcılarıdır. Təsadüfi deyil ki, 2017-ci ildə bloqçu Mehman Hüseynov məhz 147.2-ci maddə ilə 2 il azadlıqdan mərhum edilib.

Yekunda vurğulamaq istərdim ki, məqsədim medianın praktik vəziyyətindəki problemləri saymaq yox, hüquqi mühitdəki yenilik və dəyişiklikləri canlandırmaq idi. 2017-ci ildə medianın hüquqi mühitinin mənzərəsi budur. Və əlbəttə ki, bu, 2018-ci ilə ümid vəd edən bir mənzərə deyil.

https://novator.az/2017/12/31/media-2017-də-əyri-duzəlislər/ 

BARI SUSUN!

Ali Məhkəmənin istəyi ilə hüquqşünas-qeyri hüquqşünas ayrımı etmədən nümayəndəliyin ləğv edilməsi haqlı olaraq Vəkillər Kollegiyasının üzvü olmayan praktik  hüquqşünaslar tərəfindən və digər həssas mütəxəssislər tərəfindən tənqid olunur. Çünki, bu dəyişiklik qüvvəyə mindikdən sonra xüsusilə aztəminatlı və hüquqi müdafiəyə möhtacı olan vətəndaşlar olduqça çətin və müdafiəsiz vəziyyətə düşəcək. Ağlı başında olan hər kəs bunu dərk edir.  

Çox təəssüf ki, bəzi Kollegiya üzvü olan vəkillər problemi əsas hədəfdən  yayındıraraq məsələni bəsitləşdirməyə meyl edir. Guya ki, praktik hüquqşünasların bilgi və qabiliyyəti, yetənəyi çatmadığı üçün Kollegiyadan kənarda qalıblar və bunun mübarizəsini aparırlar. Bu yanaşma olduqca qusurlu və deyərdim ki, qəsdən problemin mahiyyətini cəmiyyətin tam diqqətindən yayaındırmağa hesablanmış davranışdır. 

Dünən geniş bir yazı ilə hər hansı önləyici və məntiqli tənzimləmə gətirilmədən nümayəndəliyin ləğvinin yaradacağı problemlərin bir hissəsinə toxunmuşdum. Odur ki, məsələyə başqa aspektdən baxmağa çalışacağam.

Mən bir haşiyəyə çıxaraq qeyd edim ki, şəxsən Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasına üzv deyiləm və heç bir zaman üzv olmağa cəhd etməmişəm, imtahanlara filan da girməmişəm. Amma mən 22 il öncə İstanbulda hüquq təhsilimi tamamladıqdan sonra rəsmi şəkildə İstanbul Barosunda öncə avukat (vəkil) staşına başlamışam, 1 illik bir təhsil və təcrübə keçdikdən sonra (Avukat)vəkil statusu qazanmışam. Əlbəttə, bu zaman rəsmi olaraq 6 ay müddətdə hakim və savcı (prokuror) stajı (praktikası) da keçmişəm və İstanbul Beyoğlu Adliyyesində faliyyət göstərmişəm. Amma bu mənə asan başa gəlməyib. Öncə Türkiyə Ədliyyə Nazirliyinə qarşı məhkəmə işi başlatmışam. Çünki, Türkiyə vətəndaşı deyildim və vəkillik peşəsi türk vətəndaşlarına tanınmış bir peşə fəaliyyəti idi. Mən 1982-ci ildə Türkiyədə qəbul edilən bir qanundan ("Türk Soylu Yabancıların Türkiye`de Meslek ve Sanat Edinmesi Hakkında Kanun") faydalanaraq 6 aylıq hüquq mübarizəmdə Türkiyə Ədliyyə Nazirliyini  məhkəmədə udaraq vəkillik peşəsini qazandım. 

Bunu sadalamaqdakı məqsədim bəri başdan mənə yönələ biləcək bəzi ittihamları təxmin etdiyimdəndir.  Qeyd etməliyəm ki, bizim bu günkü vəkillərin fəaliyyətini tənzimləyən qanun 18 il öncə-1999-da qəbul edilib. Bu qanun qəbul edilmədən və burda nəzərdə tutulan prosedurlar olmadan öncə mən vəkil statusunu qazanmışdım.  

İndi keçək əsas söhbətimizin məğzinə. 

Öncəliklə qeyd etməliyəm ki, ümumiləşdirmə hər zaman qüsurludir. Bəli bu gün ölkəmizdə vəkillərin sayı çox azdır. Onların keyfiyyətli olanları və həqiqətən bu peşəyə sadiq olanları da var və onların da sayı çox azdır. Burda yazacaqlarım bütün vəkillərə, xüsisi ilə çoxsaylı təzyiq və təhdidlərə baxmayaraq insan hüquq və azadlıqlarının üstünlüyünə inanaraq, peşəsinin mahiyyətini dərk edib, ona sadiq qalaraq fəaliyyətini davam etdirənlərə aid deyil. Bu gün Asabali Müstafayev, Adil İsmayılov, Fuad Ağayev, Yalçın İmanov, Elçin Sadıqov, Fariz Namazlı, Zübeydə Sadıqova? Nemət Kərimli və adını çəkmədiyim xeyli dostlar var ki, onlar vəkil adını şərəflə təmsil edirlər və peşələrini çətinliklə də olsa icra etməyə çalışırlar.

    Lakin bu da reallıqdır ki, saydığım keyfiyyətdə olanlar azlıqdadır. Vəkilləri təmsil edən rəsmi tərəf də daxil olmaqla çoxluğun toplumdakı imici pozitiv deyil. 

Bu günədək vətəndaşlara çox keyfiyyətli hüquqi xidmət göstərən və vəkil peşəsinin haqqını verərək fəaliyyətini sürdürən çox saylı dəyərli hüquqşünaslar məhz vəkilləri təmsil edən və imici müsbət olmayan vəkil yönəticilər və həmin yönəticiləri özlərinin təmsilçisi kimi görməkdə davam edən və susan vəkil çoxluq tərəfindən qalmaqallı şəkildə vəkillikdən atılıblar.

Hamımız çox aydın bilirik ki, Xalid Bağırov, Aslan İsmayılov, Əlayif Həsənov, Fərhad Mehdiyev, Müzəffər Baxışov, Elçin Namazov və adını çəkmədiyim digər dəyərli vəkillər bilgi və bacarıqlarına görə yox, məhz barışmaz peşəkar vəkil mövqelərinə görə vəkillikdən kənarlaşdırılıblar.  

Yenə faktdır ki, çox sayda dəyərli hüquqşünas lisenziyası ləğv edildikdən sonra ümumiyyətlə Kollegiyaya buraxılmayıb və ayrıca təşkilatlanmalarının da qarşısı alınıb. Avropa Məhkəməsinə qədər gedib çıxan və pozuntusu rəsmi şəkildə tanınan İntiqam Əliyev və digərlərinin Azərbaycana qarşı işini xatırlamayan yoxdur.

Yenə hər birimiz gündəlik informasiyalardan bilirk ki, siyasi məhbusları və ya siyasi işlərdə hüququ pozulan tərəfləri müdafiə edən vəkillər tez-tez Kollegiyanın inzibati cəzalandırma təhidid ilə qarşılaşır, xəbərdarlıqlar alır. 

Amma nə hikmətdirsə, öz müvəkkilinin sirrini kitab halına gətirən, hətta mətbuatı toplayıb, geniş təqdimat keçirən vəkil Kollegiya tərəfindən heç bir inzibati sanksiyaya məruz qalmır.  Halbuki, Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında Qanunun 9-cu maddəsi Vəkillər Kollegiyasının vəzifələrini sayanda bu Qanunun tələblərinə uyğun olaraq intizam nəzarətini həyata keçirdiyini də göstərir. Qanunun tələbləri dedikdə isə bura 14-cü, 17-ci, 18-ci və 22-ci maddələrdəki tələbləri nəzərdə tutur. 

Bilməyənlər üçün bu şərtləri bir daha təkrarlamaq istəyirəm. 

Qanuun 14-cü maddəsi Vəkilin andının hətta mətnini dırnaqda təqdim edir:

"Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməklə vəkil vəzifələrimi müstəqil olaraq şərəflə və vicdanla yerinə yetirməyə, ədalətli və prinsipial olmağa, insan hüquq və azadlıqlarını mərdliklə və dönmədən müdafiə etməyə, peşə sirrini qorumağa təntənəli surətdə and içirəm”.

17-ci maddə isə vəkillər üçün vəkil sirrinin nə olduğunu aydınlaşdırır. "I. Vəkilin peşə vəzifələrinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar aldığı məlumatlar, verdiyi məsləhətlər və arayışlar vəkil sirrini təşkil edir".

Vəkil sirri hüquqi məsuliyyət gətirirsə, vəkil andı da etik məsuliyyət gətirir və 18-ci maddədə vəkil etikası dedikdə həm də "vəkil sirrindən özünün şəxsi və başqalarının tamahkarlıq və digər məqsədləri üçün istifadə etməməli olduğunu" vurğulayır. 

Qanunun 22-ci maddəsi isə çox açıq şəkildə bildirir ki, "…o cümlədən vəkil etikası normalarının pozulması halları aşkar olunduqda" o, intizam məsuliyyətinə cəlb edilir. 

Vəkillər Kollegiyası bilməmiş deyil ki, Vəkilin öz müştərisinin məktublarını yayması sadəcə etik, inzibati məsuliyyət yox, cinayət məsuliyyəti də yaradır. Nümayəndələrin etibar edilmədiyi, sadəcə vəkillərin məşğul olduğu Cinayət Məcəlləsinin 155-ci maddəsi Yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər məlumatların sirrini pozmanı cinayət əməli kimi görür və cinayət məsuliyyəti gətirir. Cinayət Məcəlləsinin bir sonrakı 156-cı maddəsi isə şəxsi həyatın toxunulmazlığını pozmanı, yəni şəxsi və ailə həyatının sirri olan məlumatların, belə məlumatları əks etdirən sənədlərin, video və foto çəkilişi materiallarının, səs yazılarının yayılması, habelə satılması və ya başqasına verilməsi qanunsuz toplanılmasını cinayət əməli hesab edir. 

Hüquqşünas nümayəndələr səslərini duyurmaq üçün etiraz tədbiri keçirmə qəraını elan etdikdən sonra kompanya başladan, bu gün sosial şəbəkədə səslərini başına alan, nümayəndə kimi fəaliyyət göstərən hüquqşünasları savadsızlıqda ittiham edən, vəkillikdən çıxarılanlara bacarıqsız deyən, hətta artıq vəkilliyə yeni qan gəldi, köhnə rəhbərlik getdi hər şey düzəlir deyənlərin də belə mövzularda səsi çıxmır:

• Deyə bilmirlər ki, müdafiə etdiyi şəxsin sirlərini yayan, onu kitab halına gətirən (yəni konkret cinayət əməli törədən) bir şəxslə mən eyni Kollegiyada olmamalıyam. 
• Deyə bilmirlər ki, hakimin bir məktubu ilə mənim həmkarlarımı qaralayıb kollegiyadan ata bilirsən, lakin vətəndaşın hüququnu çeynəyən vəkilə toxuna bilmirsən. 
• Deyə bilmirlər ki, saatına 2 manat verilən vəkillə ölkənin hüquq yükü götürülə bilməz.
• Deyə bilmirlər ki, ölkədə pulsuz hüquqi yardım haqqında qanunun qəbul edilmədən, bütün universitetlərdə hüquq təhsilinin yolu açılmadan sadəcə vəkillər kollegiyasına qeyd olunmuş bir ovuc vəkillə həm cinayət, həm inzibati həm də mülki işlərdə ölkə vətəndaşlarına keyfiyyətli hüquqi xidmət vermək mümkün deyil, xəyaldır.  
• Bunları deyə bilmirsizsə danışanlara mane olmayın, barı susun!

Dövlət niyə Allahın nümayəndəsini bəndəyə çox görür?

Oktyabrın 31-də Milli Məclis Ali Məhkəmə sədrinin təşəbbüsü ilə təqdim olunan qanun layihəsini səthi müzakirə edərək təsdiqlədi. Milli Məclis birinci dəfə deyil cəmiyyətin mənafeyini kənara atıb geniş müzakirə aparmadan, ictimai rəyi dinləmədən, dar mənafeləri qorumaq üçün qanun qəbul edir. Yenə belə oldu. Xalqın mənafeyinin ziddinə addım atıldı. Bir həftə öncə layihəni natamam adlandırıb plenar iclasın müzakirəsinə belə çıxarmayan parlamentin sədri bu dəfə görünür “əmr dəmiri kəsər” prinsipi ilə hərəkət edərək, daha yuxarıdan gələn əmri sorğusuz-sualsız icra etmək yolunu seçdi.

Beləliklə, ədalət axtarılan yer olmaqdan çoxdan uzaq düşmüş məhkəmələrdə vətəndaşın özünün seçdiyi nümayəndə vasitəsilə təmsil olunmasını yasaqlayan qanun qəbul edildi. Bununla da 10 milyonluq əhali özünün müdafiəyə ehtiyacı olan bir quruma – üzvlərinin sayı 900 nəfərə çatan Vəkillər Kollegiyasına məhkum buraxıldı. Bu dəyişikliyin doğuracağı nəticələrlə bağlı suallara cavab tapmağa çalışaq.

Rəsmi statistikaya görə, Azərbaycan əhalisinin sayı 10 milyon nəfərə yaxınlaşır. Əhalinin təxminən 3 milyon nəfərə yaxını Bakı, Sumqayıt və Abşeronda, qalan 7 milyon 20 min nəfəri ölkənin digər yerlərində yaşayır.

Bakı və ətrafında iqtisadi imkanlar regionlara nisbətən daha çox olduğundan ölkədə qeydiyyatda olan vəkillərin 700 nəfərə yaxını məhz mərkəzdə fəaliyyət göstərir. 7 milyon 20 min nəfərin yaşadığı regionlarda isə cəmi 200-220 praktik vəkil var. Yəni nümayəndəlik institutunun ləğvindən sonra bütün regionlarda orta hesabla hər 30 min nəfəri 1 vəkil təmsil edəcək.[1]

Nümayəndəliyin ləğvi ilə ilk növbədə regionlarda yaşayan 7 milyondan çox adamın məhkəmələrə çatımlığı ciddi problemə çevrilir. Hazırda vəkillərin bütün məhkəmələrdə – cinayət, inzibati və mülki işlərdə – vətəndaşları təmsil etməsi mümkün deyil. Bu günədək sadəcə cinayət işlərində proseslərə çıxan vəkillər rayonlarda hər zaman vəkil çatışmazlığı səbəbindən çox keyfiyyətsiz müdafiə təşkil edirlər və həmin başdansovdu müdafiə, vəkil çatışmazlığı regionlarda aydın hiss olunur. İndi sayı cinayət işlərindən on dəfələrlə çox olan mülki və inzibati işlərin də bu vəkillərə həvalə edilməsi nəticəsində yaranacaq vəziyyəti təsəvvür etmək çətin deyil.

Yeni fəaliyyətə başlayan və bütün məhkəmələri əhatə etməsi nəzərdə tutulan elektron məhkəmə portalına adaptasiya edilmiş məhkəmələrdə olan işlərin sayı 373 min 748 göstərilir.[2] Hazırda məhkəmədə olan işləri qeydiyyatda olan vəkillərin sayına bölsək, hər vəkilə 400-dən çox iş düşəcək. Halbuki heç kimə sirr deyil ki, qeydiyyatda olan vəkillərin də 20-25%-i praktik fəaliyyət göstərmir. Beləliklə, problem sadəcə rayonlarda deyil, bütün ölkə üzrə yayılacaq.

Sonuncu devalvasiyadan sonra manatın dəyər itirməsi vətəndaşlarla banklar arasında kreditlərə dair çoxlu mülki mübahisənin ortaya çıxmasına səbəb olub. Bu il problemli kreditlərin həcmi 15% artaraq, 1 milyard 740 milyon manatı keçib. Problemli kreditlər ümumi kredit portfelinin 12%-ni əhatə edir.[3] Son dəfə keçən il Mərkəzi Bank açıqlamışdı ki, ölkə üzrə krediti olan şəxslərin sayı təxminən 2 milyon 533 min, zaminlərlə birlikdə 3 milyon 738 min nəfərdən çoxdur.[4] Bu rəqəmi baza kimi götürdükdə problemli krediti olan şəxslərin və zaminlərin sayının 440 mindən çox olduğu qənaətinə gəlmək mümkündür. Dəqiq statistika açıqlanmasa da, problemli kreditlərin xeyli hissəsinin məhkəmə mübahisəsinə çevrildiyi bəllidir. Onların qalan hissəsinin də yaxın gələcəkdə məhkəmə mübahisələrinin mövzusu olacağını təxmin etmək üçün kahin olmağa ehtiyac yoxdur. Hər dörd problemli kreditdən biri məhkəmə mövzusu olsa, o zaman sırf bu mübahisələrlə bağlı məhkəmə işlərinin sayı 110 mini ötür.

Heç kimə sirr deyil ki, vətəndaşların ehtiyac içərisində olduğunu bilən, onları müdafiəsiz görüb müxtəlif hiylələrlə kredit bataqlığına salan banklara qarşı məhkəmə işlərində nümayəndələr olmasa, vətəndaşların vəziyyəti daha da ağırlaşacaq, minlərlə, on minlərlə adam banklar qarşısında tamamilə müdafiəsiz qalacaq. Üstəlik, nəzərə almalıyıq ki, belə əhali kütləsinin əksər hissəsi rayonlarda yaşayır. Deməli, problemli kreditlərə aid məhkəmə proseslərində bankların vətəndaşları üstələməsi çox asan bir işə çevriləcək.

Nümayəndəliyin ləğv edilməsi minlərlə nümayəndənin işsiz qalması ilə nəticələnəcək. Onların ailə üzvlərinin sayını da bura əlavə etdikdə aydın olur ki, birbaşa bu akt nəticəsində gəlir mənbəyini itirənlərin sayı on minlərlə ölçüləcək.

Nümayəndəliyin ləğvi Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə çıxarılan işlərin sayında ciddi azalmaya səbəb olacaq. Çünki məhdud sayda vəkillə yüz minlərlə işi yerli məhkəmələrdə keyfiyyətli aparmaq və Avropa Məhkəməsi standartlarına uyğun hala gətirmək mümkün deyil.

Bu gün cinayət işlərinə yalnız vəkillər çıxa bilir, çünki dövlət keyfiyyətli hüquqi yardım bəhanəsi ilə nümayəndələri belə işlərdə müdafiəyə buraxmır, bununla guya keyfiyyətli hüquqi yardımı təmin edir. Dövlətin keyfiyyətli vəkil xidməti dediyi xidmətin saatı isə cəmi 2 manatdır. Beləliklə, dövlət əslində cinayətdə təqsirləndirilən adamı müdafiəsiz qoyub. İndi bu prosesə təkcə cinayətdə təqsirləndirilənlər deyil, istənilən səbəbdən hüquqları pozulan hər kəs daxil edilir.

Ölkədə 600-dən çox hakimin, 600-dən çox hakim köməkçisinin, prokurorluq orqanlarında, DİN-də, vergidə, DTX-da, gömrükdə fəaliyyət göstərən minlərlə prokurorun, müstəntiqin qarşısında 10 milyon vətəndaşı cəmi 900 vəkil müdafiə edir, Ali Məhkəmədə işlərə yalnız vəkillər çıxır. İndi nümayəndəliyin ləğvi ilə yüz minlərlə mülki və inzibati iş də vəkillərin çiynində qalacaq. Nəticədə ortaya çıxan “keyfiyyət” dünyada anoloqu olmayan keyfiyyət olacaq.

Nümayəndəliyin ləğvi təşəbbüsünün hakimlərdən gəlməsi təsadüfi deyil. Məhkəmələrdə hakimlərin hüquqdan kənar hərəkətlərinə etiraz edib varlığını göstərən vəkilləri dərhal Vəkillər Kollegiyası vasitəsilə cəzalandıran, vəkillikdən çıxartdıran hakimlərin nümayəndələrə birbaşa təsir imkanları yoxdur. Bu da onların müdafiə üzərində mütləq nəzarət qurmasına mane olur. Bəzi vəkillər, xüsusilə insan hüquq və azadlıqlarını və siyasi məhbusları müdafiə edənlər isə rahatlıqla hakimlərə doğruları hayqırmaqdan qorxmur, vəkillikdən atılsalar da nümayəndə kimi fəaliyyətlərini sürdürə biləcəkləri üçün daha ötkəm olmağı bacara bilirlər. İndi mahiyyətindən aslı olmayaraq istər cinayət işində, istərsə də inzibati, mülki işdə bütün vəkillər hakimlərə görə “kollegiya məngənəsinə” salınmış vəziyyətdə olacaqlar. Beləliklə, müdafiə tərəfi üzərində tam nəzarət təmin ediləcək.

Yekunda xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, vəkilliyin tam siyasi nəzarət altında olduğu vəziyyətdə nümayəndəliyin tamamilə ləğv edilməsi, heç olmasa hüquqşünas ixtisası olan şəxslərin nümayəndə kimi çıxış etməsinə də imkan verilməməsi birbaşa öz hüquqlarını qoruya bilməyən vətəndaşları yerli-dibli müdafiəsiz buraxmağı hədəfləyir.

Son illər evləri əllərindən alınan, sökülən, başlarına uçurulan, torpaqlarından zorla çıxarılan, banklar tərəfindən soyulan, hüquqlarını icra edərkən müxtəlif bəhanələrlə inzibati sanksiyaya məruz qoyulan, barəsində haqsız cərimə protokolları yazılan yüz minlərlə vətəndaşı məhz hüquq müdafiəçiləri, hüquqşünaslar nümayəndə qiyafəsində müdafiə etməyə çalışırdı. Xırda istisnaları nəzərə almasaq, nümayəndələr çarəsizlərin çarəsi, kimsəsizlərin kimsəsi idi. İndi ölkə vətəndaşları tam kimsəsiz və çarəsiz buraxılır…

[1] https://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/

[2] https://courts.gov.az/az/

[3] http://fins.az/bank/925557/problemli-kreditler-rekord-hedde-chatdi-ekspert.html

[4] http://az.baku.ws/social/6165-azrbaycanda-krediti-olanlarn-say-acqland.html 

Mənbə- https://novator.az/2017/11/06/dovlət-niyə-allahin-numayəndəsini-bəndəyə-cox-gorur/

30000 nəfərə bir vəkillə keyfiyyətli hüquqi müdafiə mümkündürmü?

Bu gün Milli Məclis bu xalqın mənafelərinin ziddinə daha bir addım atdı. Onsuz da çoxdan ədalət axtarılan yer olmaqdan uzaq olan məhkəmələrdə vətəndaşların öz seçdikləri nümayəndə vasitəsi ilə təmsil olunmalarını qadağan edən qanun dəyişikliklərini qəbul etdilər. Beləliklə, 10 milyon əhali özünün müdafiəyə ehtiyacı olan bir quruma- sayı 900 nəfər olan Vəkillər Kollegiyasına məhkum buraxıldı. Bu nə deməkdir?

1. Azərbaycanın paytaxtı Bakı və ətrafında yaşamayan 7milyon 20 min nəfər əhalini cəmi 235 vəkil təmsil edəcək. Yəni hər 30 000 nəfəri bir vəkil təmsil edəcək. (Qeyd- Dövlət Statistika Komitəsinin son məlumatına əsasən Bakı, Abşeron və Sumqayıtdan kənarda yaşayan (qeydiyyatda olan) əhali sayı 7 milyon 20 min nəfərdir. Bu bölgələrdə cəmi 235 vəkil fəaliyyət göstərir. https://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/)

2. Hazırda məhkəmədə olan işləri vəkillərin sayına bölsək, hər vəkilə 500-dən çox iş düşəcək. (sadəcə  https://courts.gov.az/az/ saytına adaptasiya edilən məhkəmələrdə olan işlərin sayı 373 748 işdir)

3. Vətəndaşları müxtəlif hiylələrlə aldadıb, kredit bataqlığına salan banklara qarşı minlərlə vətəndaşı müdafiə edən nümayəndələr olmadığından, həmin əhali kütləsinin əksəriyyəti rayonlarda olduğundan, banklar qarşısında müdafiəsiz qalacaqlar.

4. Minlərlə nümayəndə işsiz qalacaq və onların minlərlə ailə üzvünün gəlir yerləri olmayacaq, ehtiyac içərisinə düşəcəklər.

5. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə çıxarılan işlərin sayında ciddi azalma olacaq. (Çünki, məhdud sayda vəkillərlə yüz minlərlə işin yerli məhkəmələrdə keyfiyyətli aparılması və AİHM standartlarına uyğun hala gətirilməsi ciddi şübhə altına düşəcək)

6. 600-dən çox hakimin, 600-dən çox hakim köməçkilərinin, Prokurorluq orqanlarında, DİN-də, Vergidə, Gömrükdə fəaliyyət göstərən minlərlə mstəntiqlərin, prokurorların qarşısında cəmi 900 nəfər vəkil 10 milyon insanı cinayət, inzibati və məhkəmə işlərində "keyfiyyətli' təmsil edəcək. 

7. Hakimlərin gülü açacaq! (Məhkəmələrdə hakimlərin hüquqdankənar hərəkətlərinə etiraz edib, varlıq göstərən vəkilləri dərhal Kollegiya vasitəsi ilə cəzalandıran, vəkillikdən atdıran hakimlərin nümayəndələrə heç bir təsir imkanları yox idi. Bu da onları zaman-zaman çilədən çıxarırdı. Ayrıca, bəzi vəkillər rahatlıqla hakimlərlə münaqişədən qorxmur, vəkillikdən atılsalar da nümayəndə kimi fəaliyyətlərini sürdürə biləcəkləri üçün daha ötkəm olurdular. İndi bütün vəkillər hakimlərə görə Kollegiya torbasına salınmış vəziyyətdə olacaq. Beləliklə, tam kontrol təmin ediləcək.

Vergidən yayınanları görməyən Vergilər Nazirliyi

3 gündür gözləyirəm görüm Vergilər Nazirliyi 2,9 milyard dollar (5 milyard manat) pulu ölkədən çıxaran şirkətlərin haqqında bəyanat yayacaqmı? Yaymırlar, susurlar!

 Axı bu Nazirlik cəmi 12 gün öncə (25 avqust 2017-ci il) palaz bolda bir açıqlama yayıb,  “Turan” İnformasiya Agentliyi” MMC-nin direktoru Mehman Əliyevi Cinayət Məcəlləsinin 192.2.2 (qanunsuz sahibkarlıq), 213.1 (vergi ödəməkdən yayınma) və 308.1-ci (vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə) maddələri ilə ittiham edir və heç bir qanunsuzluq etməyən, sadəcə obyektiv informasiya yayan bir qurumu və onun rəhbəri Mehman Əliyevi cəmiyyətə “cinayətkar” kimi təqdim edirdi. Bu nazirliyin əməkdaşları isə  “QULluq” vəzifələrini yerinə yetirərək, ölkənin sayılı-seçili ziyalılarından olan Mehman müəllimin qollarını qandallayıb, qondarma məhkəmə qərarı ilə  cinayətkarlarla eyni hücrəyə yollayırdı.

Mehman müəllimin 7 illik fəaliyyətini araşdıran Vergilər Nazirliyi “Turan”ı həmin illərdə aldığı 160 min manat qranta görə vergi ödəməməkdə ittiham edir və ona xəyali mənfəət vergisi hesablayır. Halbuki, həmin Vergilər Nazirliyinin əməkdaşları tətbiq etməli olduğu Vergi Məcəlləsinin 165-ci maddəsinin başlığını diqqətlə oxusalar görərdilər ki, “Maddə 165. Verginin sıfır (0) dərəcəsi ilə tutulması” başlığı altında həm də “165.1.2. qrant müqaviləsi (qərarı) əsasında xaricdən alınan qrantlar hesabına malların idxalı, qrant üzrə resipiyentlərə malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi;” də daxildir. Yəni “Turan” qrant alıbsa, bu qrantdan vergi sıfır dərəcə ilə hesablanmalıdır. Ödənməli olmayan vergidən necə yayınmaq olar? Vergi anlayışına isə bütün vergilərin, o cümlədən mənfəət vergisinin də daxil olduğunu izaha ehtiyac yoxdur.   

İndi keçək əsas məsələyə.

Ölkədə sonuncu müstəqil medianı da şərləyib, bağlayandan sonra elə düşünürdülər ki, artıq ölkədə tüğyan edən korrupsiya əməlləri cəmiyyətə yayılacaq yer olmayacaq. Hər şey palaz altında qalacaq. Amma yanıldılar...

  Düzdür, Azərbaycan oxucusu artıq  “Zerkalo”-“Ayna” qəzetini, “Azadlıq” qəzetini, “Turan” İnformasiya Agentliyinin bülletenlərini alıb oxuya bilmir. Onlar susdurulub. “Azadlıq” radiosunu, BBC-ni qısa FM dalğasında dinləyə bilmir, tezlikləri əlindən alınıb. “Meydan TV”-nin, “Azadlıq” radiosunun , “Azərbaycan Saatı”nın, “Turan TV”-nin, “Azadlıq” qəzetinin veb saytlarını da açıb oxuya bilmir, çünki Azərbaycanın “müstəqil” məhkəməsi onları da bloklayıb. ANS TV-nin dolaylı ötürdüyü xəbərləri də izləyə bilmir, onu da susdurdular. AMMA...

Elə qapılar açıblar ki, özləri də şaşırıb qalıblar. “The Guardian” kimi bir qəzet bir sutkada  ölkəmizdəki korrupsiya faktlarından 7 məqalə yayır, “Washinqton Post”, “Kommersant” və s. dünya media nəhəngləri bu dəfə sadəcə Azərbaycandilli auditoriyanı yox, çoxdilli dünya auditoriyasını məlumatlandırır, korrupsiya faktlarını qabarıq şəkildə göstərir.  

Yayılan faktlardan məlum olur ki, Danimarkanın “Berlinske” qəzetinə sızan bank sənədlərini araşdıran Mütəşəkkil Cinayətkarlıq və Korrupsiyaya Qarşı Jurnalistika Layihəsinin (Organized Crime and Corruption Reporting Project – OCCRP) peşəkar jurnalistləri   “Azərbaycanın pulyuyan maşını” adlı yeni araşdırması ilə əsl bombanı partladıb.

Məqalədə xüsusilə ən diqqət çəkən məqam Rasim Əsədov adlı bir şəxsin yaratdığı və Mehman Əliyevi həbs etdirən Vergilər Nazirliyində qeydiyyata aldırdığı “Baktelekom” MMC –nin 2013-2014-cü illər ərzində nə az-nə çox, 2 milyard 400 milyon manat (1,4 milyard dollar) pulu vergidən yayındıraraq, ofşor hesablara köçürüb. Bu köçürmələr də, tam 530 dəfə təkrarlanıb. Vətəndaşların xaricə öz övladlarına təhsil haqqı üçün göndərdikləri  500 dolları günlərlə çık-çevir edərək verməyən və süründürən banklar nədənsə ən xırdası 138 min dollar, ən böyüyü 6 milyon olan  1,4 milyard dollarlıq 530 köçürməni görməyiblər.

Mehman Əliyevin vergidən yayındığını cəmiyyətə palaz boyda bəyanatla car çəkən Vergilər Nazirliyi ofşorlara 1,4 milyard axıdan “Baktelekom” MMC –nin nədən dövlət büdcəsinə 18%-lik ƏDV-si olan 429 milyon manatı, yaxud 20%-lik məfəət vergisi olan 476 milyon manatı köçürmədiyini sorğulamır.

Yasamal Rayon Məhkəməsində ittiham tərəfi kimi Vergilər Nazirliyinin “arqumentlərini”  can-başla müdafiə edən Prokurorluq da nədənsə susur və qanundan doğan səlahiyyətləri çərçivəsində mediada yayılan korrupsiya faktlarına görə cinayət işi başlamağı ağlından keçirmir. Halbuki, son dönəmlər tez-tez redaktorları və jurnalistləri prokurorluğa çağırıb, xəbərdarlıq etmələrini qanundan doğan səlahiyyət kimi çox həvəslə cəmiyyətə təqdim edirdilər.    

Ölkədə media azadlığının vəziyyəti kritik həddə çatıb

Ölkədə media azadlığının vəziyyəti hər gün bir az daha ağırlaşır. Son günlər ard-arda baş verən hadisələr prosesin normal axınından uzaqlaşdığını aydın göstərir. 

Dünya mətbuat azadlığı günü ərəfəsində Azərbaycanın ilk internet tv-lərindən biri olan Kanal 13-ün rəhbəri Əziz Orucova qarşı çox gülünc bir iddia ilə 30 gün inzibati həbs verildi. Guya onu axratışda olan  kiminləsə oxşar olduğuna görə polis saxlayıb, lakin o polisə müqavimət göstərib. Halbuki Əziz  Orucov jurnalist xanımı Lamiyyə Çerpanova ilə birlikdə işə gedərkən onları təqib edən polis saxlamış və şöbəyə aparmışdı. Hər hansı qarşıdurma, müqavimət olmamış, buna baxmayaraq saxlanmasına “hüquqi səbəb” uydurmaq üçün belə bir fərziyə qondarılaraq həbsə atıldı.

Bizdə çox yerində atalar sözləri var. Onlardan biri də “oğurluqla, quldurluq 40 gün çəkməz, açılar!”-məsəlidir. Əzizin həbsində də belə oldu. 30 günlük inzibati həbsin son günündə onu yenidən istintaqa çəkdilər və bu dəfə ağır cinayətlə suçlayaraq,  Cinayət Məcəlləsinin iki maddəsi ilə cinayət məsuliyyətinə cəlb etdilər. Bu dəfə də Əzizi hüquqi baxımdan heç bir məsuliyyəti olmayan və heç bir vaxt heç bir imza səlahiyyəti olmadığı, sadəcə həmtəsisiçisi olduğu “Qafqaz Media Resurs Mərkəzi”  İctimai Birliyinin hansısa “fəaliyyətinə görə” 2014-cü ildə açılmış məşhur QHT cinayət işi çərçivəsində suçladılar. Lakin rəsmi ittiham bu olsa da Kanal 13-ün digər jurnalistlərinin də istintaqa cəlb olunması xoruzun quyruğunu göstərdi. Əzizin birbaşa Kanal 13-ün fəaliyyətinə görə həbs edildiyi danılmaz fakt kimi ortadadır.

Mayın 22-də daha bir inzibati həbslə regionda fəaliyyəti ilə təqdir toplayan, qorxmadan həqiqətləri

söyləyən, bir neçə müstəqil media qurumu ilə sərbəst əməkdaşlıq edən jurnalist-bloger Nicat Əmraslanov yenə uydurma səbəblə yaşadığı Qazax rayonunda eyni “növbətçi maddə ilə” polisə müqavimət maddəsi ilə 30 sutkalıq inzibati həbsə məhkum edildi.  Nicata qarşı pis rəftara və işgəncəyə yol verildiyini söyləyən vəkili Elçin Sadıqovdan Gəncə Apelyasiya Məhkəməsində vəkilin və jurnalist Xədicə İsmayılın gözü qarşısında hakim köməkçisi imtina ərizəsi yazdırdı. Xədicə İsmayıl mobil telefonu ilə bu görüntüləri lentə alıb paylaşaraq ictimailəşdirsə də heç bir qurum, o cümlədən Omdudsman buna reaksiya verməyərək, bunu adi hal kimi qarşıladı. Nicatın dişlərinin tökülməsi, sağ əlinin qıc olması müşahidə olunsa da bununla bağlı prokurorluq nədənsə araşdırma aparmaq, yaxud hətta ənənəyə çevrilən “bəyanat” vermək kimi davranışlardan uzaq qaldı.

Belə gedərsə, 30 günlük inzibati həbsin yekunlaşmasına günlər qala yeni bir qondarma “cinayət işinin” açılması və Nicatı da Əziz kimi “cinayətkar” elan edərək, ağır cinayətdə suçlamaları artıq sürpriz olmayacaq.

Mayın 29-da daha böyük “bomba” partladıldı. Araşdırmaçı jurnalist Əfqan Müxtarlı yaşadığı Tbilisi şəhərində gecə evinin önündən q yoxa çıxdı. Hər kəs onun axtarışına başladıqdan sonra, məlum oldu ki, Gürcüstanın rəsmi uniformada olan şəxsləri onun başına torba keçirib, oğurlayıb, sonra vəhşicə  döyüb  və 3 saatlıq müddətdə 2 avtomobil və heyət dəyişərək, Azərbaycan DSX-ə təhvil veriblər. DSX isə guya Əfqanın  sərhəddi könüllü qanunsuz keçdiyi və qaçaqmalçılıqla məşğul olduğu üçün saxlayıb, Cinayət Məcəlləsinin 3 maddəsi ilə ittiham irəli sürdü. Bu qondarma cinayət işi də uzun sürmədən cəmiyyətə məlum oldu ki quramadır. Tamamilə qanunsuz adam oğurluğu baş verib. Gürcüstanın Prezidenti səviyyəsində bu etiraf edildi. Qısa müddət keçməmiş Azərbaycanın Milli Məclisinin deputatı Elman Nəsirov da istintaqın versiyasının saxta olduğunu bilmədən etiraf etmiş oldu. Doğrudur, Baş Prokurorluq Elman Nəsirovun “yalan” danışdığını bir Bəyanatla bəyan etsə də, əməli ilə Elman Nəsirovun doğru dediyini təsdiqləyən addımlar atdı.

Dünən, 14 iyun tarixində jurnalist Sevinc Vaqifqızı məhz Əfqan Müxtarlı işinə görə bir neçə saat Prokurorluqda dindirildi. Müstəqil jurnalistin istintaqa cəlb edilməsinin  rəsmi ittiham olan “sərhəddi qanunsuz keçmək, bəyan etmədən pul daşımaq və yaxalanarkən rəsmi şəxslərə müqavimət göstərmək”-lə heç bir məntiqi və hüquqi əlaqə qurmaq mümkün deyil. Amma Elman Nəsirovun qeyri-rəsmi iddiası ilə birbaşa bu əlaqə mümkündür. Çünki, deputat məhz bunu iddia etmiş, Əfqanın hansısa şəbəkəyə xidmət etdiyini bu məqsədlə iki ölkənin təhlükəsizlik gücləri tərəfindən “uğurlu əməliyyatla” gətirldiyini bəyan etmişdi.

Qeyd etməliyəm ki, dünən daha bir tanınmış  jurnalist Şahvələd Çobanoğlu da yenə istintaqa dəvət edilmiş və başqa oxşar bir işlə bağlı Gözəl Bayramlı işi ilə əlaqəli dindirilmişdir.

Dünən media və jurnalistlər üçün ümumiyyətlə ağır günlərdən biri kimi geridə qaldı. 2016-cı ilin 30 iyun tarixində xüsusi əməliyyat qurularaq həbs edilən  və Cinayət Məcəlləsinin 182-ci maddə ilə ittiham olunan Fikrət Fərəməzoğlu 7 il azadlıqdan mərhum edildi. Onun “3000 manat almasına görə” 7 il məhkum edilməsi ayrıca, 2 illik də jurnalist fəaliyyəti ilə məşğul olmaq qadağasının gətirilməsi açıq göstərir ki, bu həbslərin əsas istiqaməti media fəaliyyətlərinə yönəlib.

Görüldüyü kimi ifadə azadlığına qarşı, onun təmsilçiləri olan jurnalistlər və blogerlərə qarşı gedərək artan bir basqı müşahidə olunur. Jurnalist və blogerlərə qarşı qondarma-qurama cinayət işləri, qanunsuz həbslər, pis rəftara və işgəncələrə yol vermələr artan nisbətdə davam edir.

Burda məhkəmə və hakimlərin davranışını xüsusi qeyd etmək yerinə düşər. Daha əvvəllər də hakimlər əsasən jurnalistlərə qarşı olan sifarişli işlərdə notarius funksiyası yerinə yetirirdilər. Prokurorun hazırladığı ittiham aktını təsdilqəməklə işlərini bitirirdilər. İndi isə hakimlərin davranışı artıq ikrahdoğurucu dərəcədədir. Hətta, rəsmi ittiham üçün lazım olan “formallığa” belə əhəmiyyət vermədən, suçsuz insanları həbsə göndərməkdən vicdan əzabı çəkmir, eyni ilə hüquqsuzluğa yol verərək, yeni sağalmaz yaralar açır, hakim adını ləkələyirlər.

Yuxarıda qeyd edilənlər sadəcə basqıların istiqamətlərindən biridir. Media azadlığını, ifadə azadlığını

təhdid edən fəaliyyətlərin miqyası daha genişdir.   Xüsusilə may ayında Nəqliyyat, rabitə və yüksək texnologiyalar Nazirliyinin iddiası ilə cəmiyyəti alternativ informasiyalarla təmin edən, tənqidi istiqamətləri qabardan internet resursları, azadlıg.orq, azadlıq.info, azərbaycansaatı.com, turan.tv və meydan.tv saytları “konstitusiyalı quruluşu devirməkdə” ittiham edilərək Səbayil məhkəməsinin qərarı ilə bağlandı.

Bir ay boyunca heç bir hüquqi normaya isnad edilmədən bütün səsli-görüntülü internet xidməti göstərən whatsapp, facebook massanger, skype, viber və  digər resurslar məhkəmə qərarı olmadan nazirlik tərəfindən əngəlləndi.

Son bir ayda bir neçə media resursun rəhbəri, redaktoru prokurorluğa çağırılaraq xəbərdarlıq edildi və xüsusilə ordudan yazmamaları tənbeh edildi. Bir sözlə, medianın  hökumətə ictimai nəzarət etmək funksiyası hökuməti gedərək daha çox narahat etdiyi müşahidə edilir. Hətta daha neytral fəaliyyət göstərən qurumlar belə təzyiq altına düşməyə başlayıb. 

Belə gedərsə, yaxın zamanlarda bütün səslərin kəsilməsi sürpriz olmayacaq.  

Saytların bağlanması qərarı Konstitusiyanın kobud pozuntusudur

Səbayıl məhkəməsi Konstitusiyanı ayaqlar altına atdı

12 may 2017-ci ildə Səbayıl Məhkəməsi çox ciddi hüquq pozuntusuna yol verərək, cəmiyyətdə plüralizm üçün önəmli funksiya yerinə yetirən, rəsmi mənbələrə alternativ informasiya mənbəyi kimi tanınan, tənqidi mövqeləri ilə digərlərindən fərqlənən resursları (azadlıq radiosunun, azadlıq qəzetinin, meydan Tv-nin, Turan tv-nin və Azərbaycan saatı proqramının rəsmi saytlarını) hüquqi əsasları olmayan iddia ilə ədalət mühakiməsi aparmadan sifarişli qərarla bağladı. 

Bu zaman məhkəmə sistemli hüquq pozuntusuna yol verdi.1. Belə ki, hətta mövcud İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında Qanunun tələbinə belə uyğun hərəkət etməyərək, bu qanunun da pozdu və bunun kölgəsində qanunsuz nəticəyə gəldi. Həmin qanuna əsasən bu iddia 5 gün ərzində yekunlaşmalı idi. Halbuki, 27 apreldən 16 gün sonra qətnamə çıxdı. Beləliklə, hakim çox açıq şəkildə prosessual hüququ pozdu. Bu isə öz növbəsində məhkəmənin qərarının mahiyyətinə baxmadan belə hüquq pozuntusunun baş verdiyinin sübutudur.

2. Hakim iddiaya əsas kimi göstərilən NRTYN-nin 27 mart 2017-ci il tarixli, QM0001 saylı qərarında AR Baş Prokurorluğunun 13-1\18 saylı məktubunda iddia edilən məqalələrdə “Konstitusiya quruluşunu zorla dəyişməyə, ictimai asayişi pozmaya yönələn destruktiv “hərəkətlərə” yol verməsinə, kütləvi iğtişaşların təşkil edilməsinə yönələn açıq çağırışların edilməsinə, radikal dini qurumların qanunsuz fəaliyyətlərinin təbliğ edilməsinə, yayılması qadağan olunan informasiyaların yerləşdirilməsinə”- yol verildiyini müəyyən etmədən, bu “iddiaların” təsdiqini göstərən konkret sübutları ortaya çıxarmadan belə bir qətnaməyə imza atması, konkret Konstitusiyanın 63-cü maddəsinin təqsirsizlik prizumpsiyasının pozulmasıdır və bu saytlara qarşı məhkəmə qətnaməsi ilə böhtan atıldığının təsdiqidir. Çünki, bu bəhs edilən saytların bağlanması üçün bəhanə edilən hərəkətlər əslində birbaşa cinayət əməlidir və tərəfləri məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qərarı olmadan cinayətdə ittiham etmək yuxarıda dediyim hüquqların pozulmasıdır. Bir məktubla saytların 5-6 cinayət işlədiyi irəli sürülür və Səbayıl məhkəməsinin “savadlı” hakimi də bu iddinın həqiqiliyini müəyyən etmədən, öz qərarında buna söykənir. Beləliklə, Öncə NRYTN-yi bir məktuba əsaslanaraq heç bir araşdırma aparmadan, sonra isə Səbayıl Məhkəməsi yenə araşdırma aparmadan, iddiaların mövcud olub-olmadığını sübut etmədən təməl hüquq olan ifadə azadlığına qanunsuz müdaxilə etdi. Bununla da Konstitusiyanın 71-ci maddəsini ayaq altına atır.

3. Məhkəmənin hakimi qərar qəbul edərkən məhdudlaşdırdığı hüququn mahiyyətinə də xüsusi diqqət etməlidir. Məhdudlaşdırılması istənilən təməl insan hüquq və azadlıqlarından olan ifadə azadlığıdır. İfadə azadlığının məhdudlaşdırılması tələbini qiymətləndirərkən bunu demokratik cəmiyyətdə nə qədər zəruri olub-olmadığını müəyyən edərək, azadlığın mahiyyətini zədələmədən balanslı tətbiq etmək lazımdır. Deməli hakim bu məsələni qiymətləndirərkən sadəcə bir ay öncə qüvvəyə minən və Konstitusiyanın bir çox normalarına (47-ci, 50-ci, 71-ci, 151-ci maddələrinə) zidd qəbul edilən qanundan öncə Konstitusiyaya, 151-ci maddənin tələbi olan Beynəlxalq aktların hüquqi qüvvəsinin üstünlüyü prinsipini nəzərə almalı, bütünlüklə üstün hüquq normalarına istinad etməli idi. 

Eyni zamanda hakim heç olmasa Konstitusiyanın 12-ci maddəsini oxuyub, dərk etməli idi. Həmin maddədə birbaşa göstərilir ki, “Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. Yəni hakim işə baxarkən, normaları Konvensiyanın 10-cu maddəsinə uyğun tətbiq etmək zorundadır. Bu istəyə və ya keyfə bağlı bir imkan deyil, konstitusiyanın əmridir, hakimin borcudur. 71-ci maddədə deyilir ki: “Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur”.

Konstitusiyaya zidd qərar qəbul edən məhkəmə və onun hakimi özünü hüquqdan üstün görməməli, hüquqa hörmət etməlidir. Bu gün hüquqa zidd qərar verən hakimlər bunun məsuliyyətini dərk etməlidirlər. Onlar sifarişləri icra edərkən bir gün hüquq qarşısında dayananda həmin sifariş verənlərin müdafiəsindən mərhum qalacaqlarını ağılla dərk etməlidirlər.

Qeyd: Bloklanmış saytlara giriş üçün:

Azadlıq radiosu - www.157751.info

Azadlıq qəzeti - www.121212.ga

Meydan TV - www.meydantv.tk