MƏLUMAT SIZDIRAN MƏMURLARIN TƏQİB EDİLMƏSİNƏ YAŞIL İŞIQ?

2016-cı il informasiya əldə etməh hüququna daha iki məhdudiyyət qoyulub.

İnformasiya əldə etmək hüququ, ifadə azadlığını təmin etmək üçün vacib vasitələrdən biridir. Bundan faydalanan tərəflər, yetərli məlumata sahib olduqlarında bu hüquqdan daha effektiv istifadə edirlər. Məlumatlı olmağın yolu isə informasiyaya yetərli çıxış imkanlarının mövcudluğu ilə sıx bağlıdır.

İnformasiya əldə etmək hüququnu təmin etmək üçün dövlətin üzərinə bəzi pozitiv öhdəliklər düşür. Beynəlxalq miqyasda bunların çərçivəsini müəyyən edən prinsiplərə informasiya azadlığı prinsipləri də deyilir. İfadə azadlığını qoruyan və müdafiə edən qurumlar əsasən bu prinsipləri doqquz başlıqda toplayır:

1. İnformasiyanın maksimum açıqlığı prinsipi; Bu prinsipə görə, informasiya azadlığı haqqında qanunvericiliyin əsasında məlumatın maksimum açıxlığı prinsipi durmalıdır. İnformasiya sahiblərindəki məlumatlar ictimai əhəmiyyət daşıdığından cəmiyyətə açıq olmalıdır.
2. İnformasiyanı dərc etmək öhdəliyi; Buna əsasən dövlət orqanaları mühüm məlumatları dərc etməldir. Burada dərc etmək deyəndə söhbət, mövcud İKT resurslarının inkişaf prosesini də nəzərə alaraq onların ən geniş auditoriyada yayılması mənasından gedir. Məsələn, dərc etmək çap mediasında, elektron mediada, online mediada və online resurslarda ola bilər.
3. Açıq hökumətin dəstəklənməsi; Burada dövlət orqanları açıq höküməti aktiv şəkildə dəstəkləməli, ictimai maarifləndirmə aparmalı və rəsmi gizlilik sindromuna qarşı effektiv mübarizə olmalıdı.
4. İstisnaların məhdud siyahısı; İnformasiya üzərində məhdudiyyət tətbiq edilərkən bu məhdudiyyət çox az və dar çərçivədə olamlıdır. Ayrıca, məhdudiyyətlər tətbiq edilərkən informasiya üç hissəli yoxlamadan keçməli, reallaşdırılan məhdudiyyət qanunda göstərilən qanuni məqsədə aid olmalıdı. Məlumatın açıqlanması nəticəsində isə həmin məqsədə mühüm ziyan vurma təhlükəsi yaranmalı, informasiyanın açılması nəticəsində bu məqsədə vurulan ziyanın dərəcəsi həmin informasiyaya olan ictimai maraqdan yüksək olmalıdır.
5. İnformasiyaya çıxışı asanlaşdıran qaydaların tətbiqi; İnformasiya almaq üçün verilən sorğulara çevik və ədalətli baxılmalı və hər hansı imtina cavabının müstəqil qurum tərəfindən yenidən baxılması mümkün olmalıdır.
6. Ödənişsiz olması; Bu prinsipin əsası ictimai əhəmiyyət daşıyan informasiyaların ödənişsiz verilməsinin zəruriliyidir. İstisna hallarda informasiya vermə xidmətinə görə müəyyən edilən ödəniş həddindən çox məbləğdə olmamamlı, bu metodla insanların məlumat almasına mane olmamalıdı.
7. Açıq toplantıların keçirilməsi; Dövlət orqanlarının yığıncaqları ictimayyət üçün açıq olmalıdır
8. İnformasiyanın açıqlığının üstünlüyü; İnformasiyanın maksimal dərəcədə açıqlığı prinsipinə zidd qanunlar dəyişdirilməli və ya ləğv edilməlidir. Baxmayaraq ki, bütün qanunlar bərabərdir, burdakı yanaşma informasiya əldə etmək üçün hüquqdur və digər hüquqları qorumaqda zəruri açardır.
9. “Xəbərçilərin” qorunması; Sonunci prinsipə görə, hüquq pozuntuları barədə informasiyanı qurum daxilindən yayan şəxslərin, qanuni müdafiəsi olmalı, bu şəxsləri qanunvericilik xüsusi qoruma altına almalıdır.

Bu prinsiplər baxımından Azərbaycan qanunvericiliyinə nəzər saldıqda bir çox çatışmazlıqların mövcud olduğunu görürük. Qanunvericilikdə müəyyən prinsiplər sayılsa da bir çoxları nəzərə alınmayıb. Xüsusilə, açıq hökumətin dəstəklənməsi, açıq toplantıların keçirilməsi və məhdudiyyətlərin siyahısı prinsiplərinin üzərindən sükutla keçilib.

Bir başqa problemli məsələ, qanunda sayılan prinsipin praktik olaraq hərəkətə çevrilməməsidir. Məsələn, xəbərçilərin qorunması prinsipi qanunda öz əksini tapmışdır. “İnformasiya əldə etmək haqqında” qanunun 6.1.11-ci bəndində “ictimaiyyətdə maraq doğuran hüquq pozuntuları barədə məlumatı açıqlamağa görə vəzifəli şəxslərin təqib olunmaması” – prinsipi göstərilib. Hətta qanun qəbul edildikdən sonra İnzibati Xətalar Məcəlləsinə 181-3-cü maddə əlavə edilmişdi və həmin maddənin 5-ci bəndində göstərilirdi ki, ictimaiyyətdə maraq doğuran hüquq pozuntuları barədə məlumatı açıqladığı üçün vəzifəli şəxsin təqib olunması inzibati məsuliyyət yaradır.

Ancaq bildiyimiz kimi, 1 mart 2016-cı il tarixində yeni redaksiyada İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 374-cü maddəsi qüvvəyə minib. Bu informasiya əldə etmək hüququnun pozuntularına görə inzibati məsuliyyəti nəzərdə tutsa da həmin maddədə əvvəlki əhatə daraldılıb və iki məsələ çıxarılıb. Bunlardan biri informasiya sahibinin informasiyanı əldə etməni təşkil etməməyə görə müəyyən olunan məsuliyyət, digəri isə xəbərçilərin qorunması prinsipinin təminatı olan informasiya sahiblərinin ictimaiyyətdə maraq doğuran hüquq pozuntuları barədə məlumatı açıqladığı üçün vəzifəli şəxsin təqib olunmasının qarşısının alınmasıdır.

Beləliklə, dövlət qurumlarının, vəzifəli şəxslərin, informasiya sahiblərinin informasiya əldə olunmasını təşkil etməməsi, habelə ictimaiyyətdə maraq doğuran hüquq pozuntuları baradə informasiya sızdıran “xəbərçilər”in təqib olunması faktları üçün artıq cəza nəzərdə tutulmur. Bununla da informasiya sahiblərinin daha az şəffaf olması və daha sərt davranması bir növ təşviq edilir.

http://opengovaz.org/blog/m-lumat-s-zd-ran-m-murlar-n-t-qib-edilm-sin-ya-l-i-q/ 

Sivil Toplum Platformasının Qrantların qeydiyyatına dair Nazirlər Kabinetinin qərarı barədə mövqe sənədi

Son günlər Nazirlər Kabinetinin (NK) 4 saylı, 11 yanvar tarixli “Qrant müqavilələrinin (qərarlarının) qeydə alınması Qaydaları”na dəyişikliklər edilməsi barədə Qərarına istinad edilərək belə bir ictimai rəy yaradılmağa çalışılır ki, QHT-lərin qrant almasının və onu qeydiyyatdan keçirməsinin qarşısındakı sədlər götürülüb və artıq bu istiqamətdə problemlər aradan qaldırılır.

Bu yanaşma kökündən yanlışdır və cəmiyyəti çaşdırmağa yönəlik addımdır. Belə ki, bəhs edilən Qərar 2013-cü ilin dekabr ayında və 2014-cü ildə müxtəlif vaxtlarda “Qrant haqqında Qanun”a 4 dəfə müdaxilə edilərək gətirilən 18 müxtəlif məhdudlaşdırıcı normanı dəyişmir.

Azərbaycan Konstitusiyasının 147-ci maddəsinə əsasən NK-nin qərarları Qanunlardan və Fərmanlardan aşağı hüquqi qüvvəyə malikdir və qanunların icrasına dair tənzimləmə xarakterlidir. Qərarlar qanunlarda olan məhdudlaşdırıcı normaları dəyişmək və ya başqa formada yüngülləşdirmək gücündə deyil.

Xüsusilə, 2013-cü ilin dekabrından başlayan və QHT-lərin normal fəaliyyət göstərməsini, istənilən mənbədən qrant və ya ianə kimi vəsaitlər cəlb etməsini məhdudlaşdıran heç bir norma son qərarla ortadan qalxmır. Yenə də:

1. Qrant və ianələrin qeydiyyatını nəzərdə tutan normalar qüvvədə qalır;
2. Qrant müqavilələrinin və əlavə müqavilələrin surətinin yox, əslinin bir nüsxəsini təqdim etmə şərti olduğu kimi qalır;
3. Qrant Müqaviləsindən əlavə qrant layihəsinin (bu bəzən yüz səhifədən çox ola bilir)imzalı əslinin bir nüsxəsini təqdim etmək şərti qüvvədə qalır; 
 4. qrant və ianələrin qeydiyyatı zamanı qeydiyyata alınmağa dair bildiriş verilməsi şərti qüvvədə qalır;
5. Qrant və ianələrə dair banklarda əməliyyat aparmaq üçün tələb olunan bildirişin təqdim edilməsi qüvvədə qalır;
6. 200 manatdan çox ianənin və qrantın yalnız köçürmə yolu ilə qəbul edilməsinə dair tələb qüvvədə qalır;
7. Qrant içərisində ayrıca sub-qrant nəzərdə tutulubsa, sub-qrantın ayrıca qeydiyyata alınması şərti qüvvədə qalır;
8. Donorların ölkədə rezident olmaq (Nümayəndəliyini qeydiyyata aldırmaq) şərti qüvvədə qalır;
9. Donorların ölkədə qeydiyyatdan keçmək üçün hökumətlə Saziş bağlamaq şərti qüvvədə qalır;
10. Nizamnamələrində başlıca məqsədi xeyriyyəçilik, yaxud qrant predmeti ola bilən layihə və proqramların həyata keçirilməsi olan donorların yalnız donor kimi qeydiyyatdan keçməsi mümkünlüyü qanunda qalır;
11. Donorların qrant vermək hüququnu əldə etmək üçün ayrıca qeydiyyatdan keçmək şərti qüvvədə qalır;
12. Donorun hər bir qrant elanı üçün ayrıca qeydiyyatdan keçmək şərti qüvvədə qalır;
13. Donorların qrant vermələri üçün Maliyyə Nazirliyindən hər bir qrant elanı üçün məqsədəmüvafiqliyə dair rəyin tələbi yerində qalır;
14. Qrant müqavilələrinin qrant alan tərəfindən qeydiyyata verilməsi şərti qanunda qalır;
15. sub-qrantlar və qrant müqavilələri (qərarlar) üzrə əlavə müqavilələrin, habelə müqavilələrin (qərarların) müddətinin, məqsədinin, məbləğinin dəyişdirilməsi hallarında təkrar qeydiyyatdan keçirilmə şərti qanunda qalır;
16. Qeydə alınmayan qrant verilməsi və ya alınması haqqında müqavilələr (qərarlar) üzrə bank əməliyyatları və hər hansı digər əməliyyatların qadağan olmasına və buna görə müəyyən olunan hüquqi məsuliyyət qüvvədə qalır;
17. QHT-lər tərəfindən xarici mənbədən alınan vəsaitlərlə xidmət göstərilməsi zamanı xidmət müqavilələrinin qeydiyyatdan keçirilməsinə dair tələb qanunda qalır;
18. “Qrant müqavilələrinin (qərarlarının) qeydə alınması Qaydası” haqqına Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 5 iyun 2015-ci il taixli, № 216-saylı Qərarı yenə də qüvvədə qalır;
19. “Xarici donorlar tərəfindən Azərbaycan Respublikasının ərazisində qrant vermək hüququnun əldə edilməsi Qaydası”nın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 22 oktyabr 2015-ci il tarixli, № 339 saylı Qərarı qüvvədə qalır;
20. “Qeyri-hökumət təşkilatının, habelə xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin qəbul etdiyi ianələrin məbləği və ianəni vermiş şəxslər barədə məlumatların təqdim edilməsi Qaydası”nın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan respublikası Nazirlər Kabinetinin 21 oktyabr 2015-ci il taixli, № 336 saylı Qərarı qüvvədə qalır;
21. “Qeyri-hökumət təşkilatları, habelə xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəlikləri tərəfindən xarici maliyyə mənbələri hesabına xidmətlərin göstərilməsi və ya işlərin görülməsi haqqında müqavilələrin qeydiyyata alınması Qaydası”nın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2015-ci il 21oktyabr tarixli 337 nömrəli qərarı qüvvədə qalır;
22. Qrant verilməsi və alınmasına dair donorlar, respiyentlər üçün nəzərdə tutulan ağır (15000) manatadək inzibati cərimə sanksiyaları İnzibati Xətalar Məcəlləsində olduğu kimi qalır.
Qanunlarda bu qədər məhdudlaşdırıcı normalara toxunmadan bir qaydanın müddəaları ilə imitasiya edib mövcud mühiti düzəltmək olmaz. Bu qaydaların özü belə qanunda olan məhdudlaşdırıcı normalardan da artıq məhdudlaşdırıcı xarakterdə idi və legitim hüquqi məqsəd daşımırdı. İndi qaydalara edilən dəyişikliklər də ciddi problemlərdən xəbər verir. 
 Məsələn, Qaydaya əlavə edilən 1.10 bənddə göstərilir: “Qrant müqaviləsinin (qərarının) mahiyyəti (predmeti) xidmətlərin göstərilməsi və ya işlərin görülməsi məqsədi daşıyırsa, bu halda həmin müqavilə xidmət müqaviləsi kimi qeydiyyata alına bilər”.
Son “xidmət müqaviləsi kimi qeydiyyata alına bilər” ifadəsi qeydiyyata alan orqana ünvanlanan mesajdır. Yəni qeydiyyat orqanı müəyyən etsə ki, qrant müqaviləsində “iş görmə” və ya “xidmət” var, o zaman özü onun təyinatını qrant kimi yox, xidmət kimi dəyişəcək. Beləliklə, dərhal bu vəsaitdən sadələşdirilmiş vergi və nəzərdə tutulan işlərin görülməsi üçün ƏDV tutulacaq. Beləliklə, qrantın ciddi bir hissəsi məqsədlərə yox, büdcəyə yönələcək. Üstəlik, bütün bunlar qeydiyyat orqanının mülahizəsi reallaşa biləcək.

Digər bir dəyişiklikdə bildirilir: “Qaydaya 6 nömrəli əlavə - "Qrant alınmasına (verilməsinə) dair müqavilələrin (qərarların) qeydə alınması barədə bildirişin forması" ləğv edilsin”. 
Bu bənd elə təqdim edilir ki, guya artıq bildiriş ləğv edilir, halbuki bildiriş deyil, 6 nömrəli forma ləğv edilir. Amma bildirişi təqdimetmə şərti qanunda qalır. İndi praktikada müraciət edən tərəfə deyiləcək ki, biz bildiriş verməliyik, lakin bildirişin forması Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə ləğv olub, yeni forma olmadığı üçün gözləmək məcburiyyətindəsiniz. Bu daha öncə də baş vemişdi. 2014-cü ilin iyul ayında Qrant qeydiyyatı qaydası ləğv edildi və 2015-ci ilin iyun ayınadək yeni qayda olmadı. Ədliyyə Nazirliyi bu müddətdə qaydalar ləğv olunduğundan və yenisi qəbul olunmadığından heç bir qrant müqaviləsini qeydiyyata almadı.

Qaydalarda müsbət hal kimi təqdim olunan dəyişikliklərdən biri də guya müddətlərə dair dəyişiklikdir. Halbuki bu dəyişikliklər qrantın icraya başlaması müddətini gecikdirməyə xidmət edir. Qeydiyyat olmadan fəaliyyətə icazə verilmədiyindən, müqavilələr hökmən qeydiyyata alınmalıdır. Uzadılan müddətlər bu baxımdan sonda bildirişin daha gec verilməsinə, beləliklə, icraya gec başlamasına səbəb olacaq. Məsələn, Ədliyyə Nazirliyinə müraciət edildikdən sonra Qaydaların 4.1-ci bəndinə əsasən 15 gün müddətində, əlavə araşdırma lazımdırsa, daha 15 gün uzadılaraq son qərar qəbul edilməlidir. İndiki dəyişikliklə Ədliyyə Nazirliyi Maliyyə Nazirliyinə məqsədəmüvafiqlik üçün sənədləri göndərdiyi gündən etibarən müddət axımı dayanacaq və Maliyyənin cavabı geri gəldikdən sonra bu müddət davam edəcək. Beləliklə, maksimum 30 günlük müddətə Maliyyə Nazirliyində keçən vaxt da əlavə ediləcək və müddət ola bilsin ki, 2 ayadək uzansın.

Bütün bu sadalananlar göstərir ki, bəhs edilən qərara olan düzəlişlər hüquqi və praktik mühiti dəyişmək gücündə deyil. Odur ki, qanunvericilikdəki məhdudiyyətlər aradan qaldırılmadan, QHT-lərin, vətəndaş cəmiyyətinin normal fəaliyyətinə hüquqi və praktik zəmin yaradılmadan problemlər aradan qalxmayacaq.

Biz STP olaraq, hökuməti QHT-lərlə bağlı qanunvericilikdə ciddi islahatlar aparmağa və yaradılmış məhdudiyyətləri aradan qaldırmağa çağırırıq.